دو خليفه نخست، بنا و مسجد بر پا گرديده است. بالاتر از هر چيز، خداوند متعال در قرآن به مسلمانان دستور مى دهد: مقام حضرت ابراهيم عليه السلام را مصلا و عبادت گاه خويش قرار دهند. ۱ بر اين اساس، از گذشته هاى دور قبور صالحان و پيشوايان راستين مورد عنايت و توجه همه مسلمانان، اعم از شيعه و سنى، بوده و دركنار آنها به عبادت و راز و نياز با خداوند مى پرداخته اند.
بدين شكل، به نظر مى رسد شبهه فوق نيز از فتنه هاى جديد افراد سطحى نگر و كوته بين باشد كه آن را براى تعميق و توسعه دامنه اختلافات شيعه و سنى مطرح كرده باشند و سيد قطب نيز بى توجه به كنه اين گونه مباحث ناخواسته، به آنها دامن مى زند. ۲
نتيجه
نكته اول: هرچند در اين مقاله تحليل و واكاوى همه تفسير روايى موجود در فى ظلال القرآن ممكن و مقدور نيست، لكن از آنچه گذشت، به دست مى آيد كه سيد قطب به اين بخش از تفسير با نگاه ويژه اى نگريسته و از اين رو تفسير روايى موقعيت ممتاز و مستحكمى را در فى ظلال القرآن به خود اختصاص داده است؛ چنان كه روايات تفسيرى و روايات ديگرى كه مفسر در فرايند تفسير از آنها بهره مند گرديده، وى را در دستيابى به اهداف و آرمان هاى قرآنى و تفسيرى اش ياريگر و مدد رسان بوده و در اين زمينه بسيار موثر و مفيد واقع شده اند.
نكته دوم: هرچند سيد قطب را بنا بر آن بوده تا از نقل روايات ضعيف و ساختگى بپرهيزد و تنها از روايات موثق و معتمد بهره مند گردد، ليكن، خواسته يا ناخواسته، وى در اين تصميم توفيق چندانى نيافته و در كنار نقل روايات پر ارج و كم نظيرى كه برخى از آنها گاه براى اولين بار در يك تفسير قرآنى گزارش مى شوند، وى از نقل روايات سست و بى اعتبار نيز بى بهره نمانده و در موارد متعددى آنها را گزارش مى كند. همين امر اعتبار و حيثيت تفسير روايى موجود در فى ظلال القرآن را تا حدودى تضعيف كرده، مخاطبان را بر آن مى دارد با تأمل و وسواس بيشترى در آن بنگرند.
نكته سوم: سيد قطب نيز همچون ديگر مفسران اهل سنت، سنت معصوم را در شخص پيامبر منحصر كرده، لذا خود و خوانندگان آثارش را از بخش عظيم و بى بديلى از سنت معصوم ـ كه از طريق اهل البيت پيامبر گزارش شده ـ محروم كرده و با تن زدن از اين ذخيره ناب و گرانبار و منبع سرشار، استفاده از سنت را ناتمام و كاستى غير قابل جبرانى را در فى ظلال القرآن شكل داده است.
كتابنامه
ـ إتجاهات التفسير فى القرن الرابع العشر، فهد بن عبد الرحمن الرومى، اول، رياض: 1407ق.
1. «وَ اتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى» (سوره بقره، آيه ۱۲۵).
2.براى مطالعه نقد اين دسته از روايات، ر.ك: بحار الأنوار، ج۵۶ ص۲۰ ـ ۹۷ و ج۸۰، ص۳۱۳ ـ ۳۱۴؛ الغدير، ج۳، ص۱۴۸ ـ ۱۵۵ و ج۵ ، ص۸۶ ـ ۲۰۷؛ معالم المدرستين، ج۹۷، ص۵۳ ـ ۵۴ .
