انطباق برخى نمونه‏هاى تفسيرى در نهج‏البلاغه با روشهاى تفسيرى - صفحه 86

3. ادبيات عرب زبان شناسى و مفهوم واژگان

على عليه السلام : وَ إِنَّا لَأُمَرَاءُ الْكَلامِ وَ فِينَا تَنَشَّبَتْ عُرُوقُهُ وَ عَلَيْنَا تَهَدَّلَتْ غُصُونُهُ؛۱ ما اميران گفتاريم. سخن به (تعليم ما) ريشه دوانيده و شاخه هاى خود را بر سر ما تنيده است.
بى شك، براى آن كه به تفسير قرآن مى پردازد، آشنايى عميق و دقيق با زبان عربى آن چنان ضرورت دارد كه بى آن نه اجازه تفسير دارد و نه توانايى آن را. بنابراين، هر چه مفسرى در اين زمينه تواناتر باشد، به همان اندازه در فهم كلام الهى موفق تر خواهد بود. اين ملاكى مهم در امتياز مفسران نسبت به هم است.
جورج جرداق در وصف بعد ادبى شخصيت على عليه السلام چنين مى گويد:
على عليه السلام همان طور كه در زمينه اثبات حقوق و تعليمات و رهبرى هايش امام بود، در ادبيات نيز عنوان امام را براى خود اتخاذ كرد. نشانه ادبيات على نهج البلاغه است ... . بيان جالب على ـ كه از شيوه سخنورى جاهليت و بيان سحر انگيز پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم سرچشمه مى گرفت ـ برخى را بر آن داشته كه درباره سخنانش بگويند: «آن فروتر از كلام خدا و فراتر از كلام مخلوق است». ۲
نكته پايانى اين كه نبايد فراموش كرد آنچه از كلام اميربيان على عليه السلام به عنوان معناى واژگان قرآنى ارائه مى شود، نه تنها به جهت احاطه او به ادبيات عرب حجت است، بلكه سخن او حكايتى است از معناى واژگان با توجه به فرهنگ و بستر عصر نزول قرآن.

نمونه تفسير قرآن بر اساس فهم واژگان عربى

«وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلَـاءِكَةِ اسْجُدُواْ لِأَدَمَ فَسَجَدُواْ إِلاَّ إِبْلِيسَ ...».۳
واسْتَأْدَى اللَّهُ سُبْحَانَهُ الْمَلائِكَةَ وَدِيعَتَهُ لَدَيْهِمْ وَ عَهْدَ وَصِيَّتِهِ إِلَيْهِمْ فِى الاْءِذْعَانِ بِالسُّجُودِ لَهُ وَ الْخُنُوعِ (الخُشوعِ) لِتَكْرِمَتِهِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ:«اسْجُدُواْ ...»؛۴
خداوند از فرشتگان خواست تا آنچه در عهده دارند، ادا كنند و عهدى را كه پذيرفته اند، وفاكنند؛ سجده او را از بن دندان بپذيرند؛ خود را خوار و او را بزرگ گيرند، و فرمود: ... .
درباره چگونگى وقوع سجده براى موجودى جز خداوند و اين كه اين سجده از چه نوعى مى تواند باشد، نظريات مختلفى مطرح شده است. مفسران قرآن ذيل آياتى نظير آيه سى و چهار سوره بقره يا آيه صد سوره يوسف در اين باره سخن گفته اند و شارحان نهج البلاغه ذيل عباراتى نظير عبارات خطبه اوّل به اين موضوع پرداخته اند. آنچه در غالب اين توضيحات مشترك است، آن است كه سجده جز براى خداوند صحيح نيست و درباره آياتى كه در آنها سجده براى موجودى جز خداوند مطرح

1.نهج البلاغه، بخشى از خطبه ۲۳۳.

2.بخشى از زيبايى هاى نهج البلاغه، ص۲۰ ـ ۲۱.

3.سوره بقره، آيه ۳۴.

4.نهج البلاغه، خطبه ۱.

صفحه از 95