مى بخشد؛ چرا كه آيات بسيارى از قرآن داراى معناى دقيقى هستند كه مقصود از آنها پوشيده است و پرده از اين پوشش برداشته نخواهد شد، مگر براى كسى كه بهره اى از فهم و بينش تابناك داشته باشد. ^۱
آن گاه در بيان درجه علمى على عليه السلام مى گويد:
على اقيانوس علم بود. استدلال او قوى و استنباط او صحيح و بى نقض بود ... او داراى انديشه اى استوار در قضاوت بود و از بينشى ژرف نسبت به عمق مسائل بهره مى برد. ^۲
اين نيرو نزد على عليه السلام در فهم متون جايگاه ويژه اى داشت و از اهميت خاصى برخوردار بود. حضرت در نهج البلاغه مى فرمايد:
اعْقِلُوا الْخَبَرَ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَايَةٍ لا عَقْلَ رِوَايَةٍ فَإِنَّ رُوَاةَ الْعِلْمِ كَثِيرٌ وَ رُعَاتَهُ قَلِيل؛^۳چون حديثى را شنيديد، آن را فهم و رعايت كنيد، نه بشنويد و روايت كنيد كه راويان علم بسيارند و به كاربندان آن اندك در شمار.
در پايان اين بخش به اين نكته نيز اشاره مى كنيم كه براى تفكيك نمونه هاى تفسيرى «عقلى ـ اجتهادى» از هم آنها را در چهار زيرشاخه در نظر مى گيريم:
1 ـ 4. تبيين واقعيت ها،
2 ـ 4. تحليل مفاهيم،
3 ـ 4. تطبيق و تعيين و صداق،
4 ـ 4. توسعه مفهومى و الغاى خصوصيت. ^۴
درباره هريك از اين چهار شاخه در بخش مربوط به خود توضيحى داده خواهد شد.

1 ـ 4. تبيين واقعيت ها

آيات فراوانى را مى توان در قرآن يافت كه واژها و عبارت هاى آنها هيچ گونه پيچيدگى و ابهامى ندارند، و در عين حال، مراد آنها چندان روشن نيست. اين دسته از آيات ... مفاهيمى عام ندارند، بلكه مفاهيمى در آنها به كار برده شده كه حقيقت و واقعيت آنها معلوم نيست. بسا كه آيه اى تنها به يك مورد بيشتر اشاره نداشته باشد، اما همان يك مورد هم روشن نباشد. ^۵

نمونه تفسيرى

«قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ» . ⁶