اين صورت كه نقدهاى شاخت بر متون سيره وارد نيست، نه تنها ذهن هاى نقّاد را متقاعد نساخته، بلكه خودِ وات را ساده لوح قلمداد كرده است. دانشمندانى كه معتقدند قرآن شامل رسالت و تعاليم پيامبر است، و لذا براى روايات اسلامى اعتبارى خاص قايل اند، در ردّ اين انتقاد، يعنى شبهه عدم اعتبار روايات اسلامى ناتوان بوده اند.
در دهه اخير، دانشمندان بسيارى، از جمله خود من (موتسكى) بدين امر اهتمام داشته اند. من راهبردهاى مختلفى براى مواجهه با اين مسأله طراحى كرده ام.
الف. ارزيابى مجدد و نقادانه نوشته هايى كه گزارش هاى حديثى قرن نخست هجرى را فاقد ارزش تاريخى در بيان حوادث مى دانند.
ب. اصلاح و تكميل روش هاى تحليل و تاريخ گذارى احاديث.
اين دو راهبرد هم به شكل عام، درباره انواع خاصى از حديث مانند احاديث تفسيرى يا فقهى، ۱ و هم در سطح خاص فى المثل درباره يك حديث يا مجموعه اى از احاديث كاربرد دارد. ۲ در ادامه، من موضوع جمع قرآن را بررسى خواهم كرد كه در تعيين مؤلف و تاريخ گذارى متن رسمى قرآن اهميتى اساسى دارد. اين نوشتار تنها به طرح برخى جوانب مسأله مى پردازد؛ چه بحث كامل و جامع در اين باره را به زودى در اثر مفصل ترم ارائه خواهم كرد.
2. روايات جمع قرآن
ديدگاه مسلمانان
بنابر عقيده كنونى مسلمانان، متن رسمى قرآن موجود ـ كه در نسخه هاى خطى منسوب به دست كم قرن سوم هجرى يا حتى احتمالاً قديم تر از آن مى يابيم، اين گونه وجود يافته است: هنگام رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم، مجموعه كامل و مشخصى از آيات قرآن در دست نبود كه ايشان خود بر آن صحه گذاشته باشد. پيروان وى قطعاتِ نسبتا بلندى از آيات وحى را به حافظه سپرده، و اشخاص مختلف برخى از
1.. براى مطالعه اين گونه رويكرد، ر.ك:
H. Motzki, Die Anfange der Islamischen Jurisprudenz, The Stuttgart ۱۹۹۱, ترجمه انگليسى آن Origins of Islamic Jurisprudence, Leiden ۲۰۰۱.
2.نمونه هاى اين گونه مطالعات عبارت اند از:
H. Motzki, The Jurisprudence of Ibn Sihab az-Zuhri. A Source Critical study, Nijmegen ۲۰۰۱, ۱, ۵۵.
-http://webdoc. ubn. kun, nl/mono/m/motzki _ h/Juriofibs. pdf.
-Quo vadis Hadit-forschung? In Der Islam ۷۳, ۱۹۹۶, ۴۰ - ۸۰, ۱۹۳ - ۲۳۱.
