آن قطعاتى را بر روى مواد گوناگون نوشته بودند. اندكى پس از درگذشت ايشان، نخستين مجموعه از كل قرآن به دستور خليفه اول ابوبكر، تهيه و بر روى اوراقى نوشته شد. علت اين گردآورى آن بود كه عده كثيرى از حافظان قرآن، در خلال جنگ هاى رِدّة كشته شدند و مردم براى از بين رفتنِ بخش هايى از قرآن نگران شدند. ابوبكر زيد بن ثابت را ـ كه از كاتبان سابق وحى بود ـ مأمور جمعِ قرآن كرد. پس از مرگ ابوبكر، ورق هايى كه زيد قرآن را بر روى آنها نوشته بود، به جانشينش، يعنى عُمَر و بعد از مرگ او، به دخترش حفصه رسيد كه يكى از همسران محمد صلى الله عليه و آله وسلم بود. بيست سال پس از جمع ابوبكر، در دوران خلافت عثمان، اختلاف و مشاجره ميان پيروانِ مصاحف مختلف، خليفه را بر آن داشت كه مجموعه اى رسمى از قرآن فراهم آورد و نسخه هايى از آن را به مهم ترين مراكز اجرايى امپراتورى بفرستد و ديگر مصاحف را از بين بَرَد. يك نسخه رسمى بار ديگر توسط زيد بن ثابتِ مدنى، با كمك سه تن از قريشيان [مكّى ]بر مبناى مجموعه اى نوشتند كه پيش تر ابوبكر آن را تهيه كرده بود و نسخه آن را حفصه در اختيار ايشان قرار داده بود. عموم مسلمانان اين تدوين رسمى قرآن يا همان «المصحف العثمانى» را خيلى زود در ميان خود پذيرفتند و از اين رو، به متن رسمى مسلمانان مبدل شد. ۱
ديدگاه هاى دانشمندان غربى
تئودور نُلدكه، مؤلف نخستين اثر جدّى غربيان درباره قرآن، در كتاب تاريخ قرآن (منتشر شده در 1860م)، گزارش مشهور مسلمانان از تاريخ قرآن را پذيرفت. در آخرين دهه قرن نوزدهم ميلادى، تشكيك هاى دانشمندان غربى در اعتبار تاريخى روايات زمان پيامبر و تاريخ صدر اسلام رو به فزونى نهاد. سبب اين تحول، مطالعات گلدتسيهر درباره حديث بود كه در جلد دوم كتاب مطالعات اسلامى در سال 1890 منتشر شد. نظريه اى كه وى در اين اثر مشهور خويش طرح مى كرد چنين بود: رواياتى كه همگان مى پندارند گزارش هايى درباره پيامبر و صحابه مى دهند، قاعدتا داراى اعتبار تاريخى نيستند، زيرا تحولات سياسى، اعتقادى و فقهى جامعه اسلامى در دوره هاى بنى اميه و عباسيان را منعكس مى كنند. ۲ اين شبهه دانشمندان غربى درباره حديث اسلامى كه در آخر قرن نوزدهم ميلادى پا گرفت، در نسخه بازنگارى شده تاريخ قرآنِ نُلدكه خود را نمايان كرد. فريدريش شوالى ۳ در بازنگارى جلد نخست كتاب، بررسى جديد و بسيار مفصلى درباب جمع و تدوين قرآن ۴
1.براى گزارش مشهور مسلمانان از تاريخ قرآن مى توان آثار مؤلفان مسلمان بسيارى را ذكر كرد. من شخصا اين اثر نسبتا جديد را مى پسندم، رسم المصحف، غانم غدورى الحمد، بغداد، ۱۴۰۲ / ۱۹۸۲، ۱۰۰ ـ ۱۲۸.
2.Goldziher, Mhuammedanische Studien, Halle ۱۸۸۹- ۹۰, vol. ۲. Passim.
3.جلد اوّل آن در ۱۹۰۹ منتشر شد. جلد دوم آن كه در ۱۹۱۴ تمام شده بود، در ۱۹۱۹ منتشر شد.
4.Die Sammlug des Qorans,: TH. NOLDEKE, Geschichte des Qorans Part ۲, Leipzig ۱۹۱۹, ۱ - ۱۲۱.
