تحليل تركيبى اسناد و متن ثابت مى كند، مطالعات قبلى خاورپژوهان در اين موضوع هم به لحاظ مقدمات و پيش فرض ها و هم به لحاظ روش شناسى و نتايج قابل نقد است. پرفسور موتسكى پس از تبيين آراى دانشمندان غربى و نقد تفصيلى آنها به اين نتيجه مى رسد كه مطالعات مسلمانان در اين موضوع معتبرتر و قابل استفاده تر از مطالعات غربى است.

كليد واژه ها: تاريخ قرآن، احاديث جمع قرآن، خاورشناسان، تحليل اسناد، حلقه مشترك، تحليل اسناد و متن.

1. قرآن به عنوان منبعى تاريخى

از آن زمان كه قرآن وجود زمينى يافت، آن را به گونه هاى مختلف استفاده كرده اند. قرآن براى مسلمانان همواره مايه بركت و الهامات اخلاقى و دينى بوده است. دانشمندان اسلامى عمدتا آن را به عنوان مبناى نظريه هاى فقهى و كلامى و به ندرت، در مباحث تاريخىِ صرف مطالعه كرده اند؛ در حالى كه دانشمندان غربى (غيرمسلمان) در دوران جديد، بيشتر به جنبه هاى تاريخى قرآن علاقه مند هستند.در اين رويكرد، قرآن به مثابه منبعى در بررسى رسالت تبليغى محمد صلى الله عليه و آله وسلم، جزئيات سيره نبوى، و نيز به عنوان سندى از تاريخ صدر اسلام، و حتى به عنوان منبعى براى تحقيق درباره جامعه و دين عرب پيش از اسلام مورد استفاده قرار مى گيرد.
اگر كسى قرآن را چونان منبعى تاريخى بكاود، بايد اين كتاب را در معرض نقّادى منبع
(Source Criticism) قرار دهد كه يكى از دستاوردهاى بزرگ روش شناختى در مطالعات نوين تاريخى است.
هدف از نقّادىِ منبع بازبينىِ وثاقت، اصالت و صحّت دعاوى آن منبع يا اطلاعات متوقع از آن است. معمولاً نخستين پرسش هاى هر مورّخ در هنگام تعيين اعتبار منبع اين است:
1. فاصله زمانى و مكانى منبع از رويدادى كه درباره اش خبر مى دهد، چقدر است؟
2. آيا خواستگاه زمانى و مكانى شكل گيرى كه منبع از خود ارائه مى دهد، واقعى است؟
با اين همه، بسيارى از دانشمندان، چنين پرسش هايى را طرح نمى كنند و مسلّم مى گيرند كه قرآن به محمّد صلى الله عليه و آله وسلم وحى شده است و اين باورند كه حتى زمان و مكان وحى شدن بخش هاى مختلف آن، با درصدى از خطا، قابل تعيين است؛ اما ترديد اقليتى از اين دانشمندان در اين مسأله تقريبا اجماعى، و نيز تشكيك ايشان در اين كه مؤلّفِ تمام بخش هاى قرآن واقعا واحد است، به ما يادآور مى شود كه برداشت هاى تاريخى هرگز قطعى نيستند و پيوسته بايد مورد تأمل و تجديد نظر قرار گيرند. بنابراين جايز است بار ديگر برخى سؤالات نقد منبعى درباره قرآن مطرح شود. بر مبناى ديدگاه تقريبا اجماعى در ميان مسلمانان، قرآن شامل مجموعه مطالبى است كه در طى سه دهه اوّل قرن هفتم