جمع قرآن - صفحه 99

ميلادى در مكه و مدينه بر پيامبر وحى شده است. در آغاز ممكن است بپرسيم اين بخش از اطلاعات از كجا آمده است؟
براى پاسخ به اين سؤال بر اساس روش علمىِ تجربى، سه منبع اطلاعاتى در اختيار داريم: الف. مخطوطات قديمى قرآن، ب. متن خود قرآن، ج. روايات اسلامى درباره قرآن. نخست ببينيم آيا اين منابع سرنخ هاى لازم را به ما مى دهند.
اين پرسش را، چنانچه دست نوشته هايى از متنى كهن را بيابيم، به آسانى مى توان پاسخ داد كه آيا متن مورد نظر واقعا به مؤلف آن بازمى گردد.
الف. در مورد قرآن، تاكنون دست نوشته اى يافت نشده است؛ نه از خود پيامبر و نه از هيچ يك از كاتبان؛ حتى نسخه هاى خطى كهن از قرآن بسيار كمياب اند و در تاريخ كتابت شان اختلاف است. درست است كه برخى دانشمندان تكه هايى از نوشته هاى قرآنى بر روى پوست يا پاپيروس را مربوط به اواخر قرن اوّل يا نيمه اوّل قرن دوم هجرى دانسته اند، اما برخى ديگر، اين تاريخ گذارى را رد كرده اند. و تاكنون اتفاق نظرى در اين باره حاصل نشده است. ۱ افزون بر اين، به دليل پراكندگى و نامنسجم بودن بيشترِ نسخه هاى متقدم قرآن نمى توان چنين استنباط كرد كه قرآن هاى اوليه، از نظر شكل، اندازه و محتوا قطعا مانند نسخه هاى بعدى بوده اند. بنابراين، به نظر مى رسد نسخه هاى خطى قرآن در اين باره به ما كمكى نمى كنند.
ب. خود متن قرآن چگونه است؟ آيا در متن قرآن هيچ اشاره آشكارى بر مؤلّف يا مدوّنان آن و جود ندارد؟ اين پرسش نيز بحث و اختلاف برانگيز است.در قرآن تنها تعداد بسيار اندكى از واقعيات تاريخى ملموس ذكر شده است. ۲ در بسيارى موارد ما نمى توانيم شرايط تاريخى مورد اشاره متن را با

1.ر.ك: O. PRETZL, Die Koranhand-Schriften, in TH. NoLDELE Geschichte des Quran, Part ۳, Leipzig ۱۹۳۸, ۲۴۹ - ۲۷۴. A. GROHMANN, The problem of Dating Early Qurans, in Der Islam ۳۳, (۱۹۵۸), ۲۱۳ - ۲۳۱. A. NEUWIRTH, Koran, in: H. GaTJE, Gundrib. der arabischen Philologie, Vol. ۲. Wiesbaden ۱۹۸۷, ۱۱۲. احتمالاً پيدا شدن قطعاتى از نسخ قرآنى در يمن در ۱۹۷۲ زمينه اى براى تاريخ گذارى قطعى تر آن خواهد بود. ر.ك: G. R.Puin, Observations on Early Quran Manuscripts in Sana in: S.WilD, The Quran as Text, Leiden ۱۹۹۶, ۱۰۷ - ۱۱۱.

2.براى مجموعه اى از اين موارد ر.ك: N. ROBINSON, Discovering the Quran, Landon ۱۹۹۶, ۳۰ - ۳۱.

صفحه از 126