نقل هاى شفاهى پى ريزى نشده است.
با توجه به اين ويژگى، طبيعتا تبادلات حديثى و علمى در جامعه شيعه هم در قالب انتقال كتاب ها متبلور مى شود؛ چه مؤلفه و شاخصه اصلى چنين جامعه اى مكتوبات است. از همين رو، كوشش هاى حديث طلبانه شيعيان، چون رحلات حديثى، نيز به منظور سماع و قرائت كتب يا اخذ اجازه نقل آنهاست. نيم نگاهى به رحلات حديثى دانشيان شيعه گوياى همين مطلب است. اينان به مراكز مهم علمى سفر كرده و از طرق مختلف تحمل، چون سماع، قرائت و اجازه، كتب را از محدثان و دانشمندان بزرگ دريافت مى كردند. آن گاه، با اين ره توشه به ديار خود برگشته، مكتب جديدى در شهر خويش پايه ريزى مى كردند و يا بر غناى داشته هاى مدرسه حديثى خود مى افزودند. گاه نيز پيش مى آمد كه بزرگان مدرسه اى حديثى به شهرهاى ديگر سفر كنند و مجموعه كتاب هايى كه اجازه نقلش را داشتند، در اختيار طالبان علم قرار دهند. به نظر مى رسد آشنايى دقيق تر با سير انتقال ميراث مكتوب شيعى، نكات بسيارى را در تاريخ حديث شيعه در قرون نخستين هجرى آشكار خواهد كرد.آشنايى با روند گسترش حديث در جهان تشيع، آگاهى از چگونگى شكل گيرى مكاتب حديثى شيعه، شناخت واسطه هاى نقل كتاب ها و مشايخ اجازه در هر منطقه در شمار مهم ترين نكاتى است كه از خلال جستجو در اين موضوع عايد پژوهشگر مى شود.
بى شك، فهرست ها يكى از مهم ترين منابع پى جويى اين بحث اند، چون اولاً، اين دسته كتاب ها، با هدف شناساندن ميراث مكتوب شيعه تدوين شده اند و تنها منابع كتابشناسى شيعه در قرون اوليه هستند. ثانيا، بيشتر رحلات حديثى دانشيان متقدم شيعه، به عنوان راه انتقال كتب، در اين كتب بازگو شده است. ثالثا، اسناد و طرق به كتاب ها در آنها بيان شده است كه از جهاتى قابل استفاده است. در خلال اسناد، تعابيرى وجود دارد كه مكان يا زمان تحمل حديث را مشخص مى كند و مى توان برخى مسافرت هاى حديثى را از گذر آنها بازشناخت. همچنين مى توان نام كسانى كه تصريح شده رحله داشته اند، در اسناد جستجو كرد و كتاب هايى كه وى از آن سفر با خود به ارمغان برده، مشخص كرد. تكرار نام فرد در اسناد و طرق مختلف نشان از اهميت والاى او دارد و مى رساند كه او در منطقه خويش ميراث دار كتب و شيخ اجازه است. طبيعتا راويان مرتبط با چنين افرادى واسطه نقل و انتقالات بين مكاتب خواهند بود، بدين شرط كه يا اهل جاى ديگر باشند يا در شمار مسافران حديثى قرار گيرند.
در اين مقاله بر آنيم با استفاده از فهارس، سير انتقال ميراث مكتوب شيعه را بررسى كنيم و فوايد و آثار ناشى از آن را نشان دهيم. با بررسى فهرست ها مى توان سير اين انتقال را در دو دوره ترسيم كرد:
دوره اول، انتقال از كوفه به ساير مراكز علمى شيعه، در اين دوره به دليل مركزيت علمى كوفه، طالبان حديث از مناطق ديگر، بويژه قم به آن روى مى آورند و گاه هم كوفيان خود به سفر رفته و