حسين بن سعيد اهوازى، يكى ديگر از مهم ترين كوفيانى است كه گام به قم نهاده اند. حسين اصالتا كوفى است، امّا با برادرش حسن به اهواز مى كوچد و سپس خود به قم مى رود. ۱ اين دو برادر كتبى سى گانه تأليف مى كنند كه مقبول و معتمد جامعه شيعه قرار مى گيرد. ۲ بزرگان قم چون احمد بن محمد بن عيسى، احمد بن محمد بن خالد برقى و ديگر قميان ۳ كتب سى گانه را از حسين بن سعيد نقل كرده اند. كتاب هاى ربعى بن عبداللّه بصرى ۴ ، شعيب عقرقونى ۵ ، حميد بن مثنى ۶ ؛ فضالة بن ايوب ۷ ، قاسم بن محمد جوهرى كوفى ۸ ، قاسم بن سليمان بغدادى ۹ ، قاسم بن عروه بغدادى ۱۰ ، حريز بن عبداللّه سجستانى ۱۱ ، زرعة بن محمد حضرمى ۱۲ ، پاره اى ديگر از رهاوردهاى اين سفر براى قمى هاست.
در مقابل جريان مهاجرت كوفيان به قم، برخى از قمى ها نيز به عراق، خصوصا كوفه، سفر كردند. بارزترين ايشان احمد بن محمد بن عيسى اشعرى قمى است. او خود تصريح مى كند كه در طلب حديث به كوفه رفته، حسن بن على بن زياد وشاء را ملاقات مى كند و كتاب هاى علاء بن رزين قلاّء و ابان بن عثمان أحمر را از او اجازه مى گيرد. ۱۳ با بررسى اسانيد موجود در فهارس مى فهميم احمد بن محمد بن عيسى در عراق حضورى فعّال داشته است و علاوه بر موراد مذكور، كتاب ها و مصنّفات بيشمارى را از بزرگ محدّثان آن ديار دريافته كرده است. از جمله ايشان به اين افراد مى توان اشاره كرد: احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى ۱۴ ، حسن بن محبوب سراد كوفى ۱۵ ، حسن بن على بن
1.الفهرست، ص۱۶۲، ش۲۴۹.
2.الفهرست، ص۱۴۹، ش۲۳۰.
3.رجال النجاشى، ص۵۸ ، ش۱۳۶ ۱۳۷.
4.الفهرست، ص۱۵۰، ش۲۳۰؛ رجال النجاشى، ص۵۹ ۶۰ ، ش۱۳۶ ـ ۱۳۷.
5.همان، ص۱۶۷، ش۴۴۱، الفهرست، ص۱۹۵، ش۲۹۴.
6.رجال النجاشى، ص۱۵۹، ش۵۲۰ .
7.همان، ص۱۳۳، ش۳۴۱.
8.همان، ص۳۱۱، ش۸۵۰ ، چون فضاله در اهواز ساكن بوده، پس حسين بن سعيد اين كتاب را از اهواز به قم آورده است نه از عراق.
9.همان، ص۳۱۵، ش۸۶۲ .
10.همان، ص۳۱۴، ش۸۵۸ .
11.همان، ص۳۱۵، ش۸۶۰ .
12.همان، ص۲۱۰، ش۳۱۳.
13.رجال النجاشى، ص۳۹، ش۸۰ .
14.الفهرست، ص۴۸، ش۶۲ ؛ ص۵۰ ، ش۶۳ ؛ ص۳۱۴، ش۴۸۱؛ رجال النجاشى، ص۱۳، ش۸ .
15.الفهرست، ص۳۹ ـ ۴۰، ش۵۳ ؛ ص۱۰۵، ش۱۳۸؛ ص۱۲۲، ش۱۶۲؛ ص۱۲۸، ش۱۷۴؛ ص۱۶۱، ش۲۴۷؛ ص۲۶۳، ش۳۷۵؛ ص۲۷۰، ش۳۸۸؛ ص۴۷۰، ش۷۵۳؛ ص۴۸۷، ش۷۷۷؛ ص۵۰۳ ، ش۷۹۵؛ ص۵۰۸ ، ش۸۰۸ ؛ ص۵۳۴ ، ش۸۶۷ ؛ ص۵۳۵ ، ش۸۶۸ ؛ ص۵۳۵ ، ش۸۶۹ ؛ رجال النجاشى، ص۲۰، ش۲۵؛ ص۹۴، ش۴۶؛ ص۱۳۵، ش۳۴۷؛ ص۱۴۰، ش۳۶۳؛ ص۱۵۰، ش۳۸۹؛ ص۱۶۰، ش۴۲۳؛ ص۱۹۹، ش۵۳۰ ؛ ص۲۴۴، ش۶۴۱ ؛ ص۲۴۷، ش۶۴۹ ؛ ص۲۸۲، ش۷۴۸؛ ص۲۹۶، ش۸۰۴ ؛ ص۳۰۹، ش۸۴۴ ؛ ص۳۵۷، ش۹۵۸؛ ص۴۳۰، ش۱۱۵۶؛ ص۴۳۱، ش۱۱۶۱؛ ص۴۳۲، ش۱۱۶۲؛ ص۴۶۱، ش۱۲۶۴.
