مى كند و بزرگان كوفه، مانند: ايوب بن نوح، حسن بن معاويه، محمد بن حسين و على بن حسن فضال، نزد او زانوى شاگردى بر زمين مى نهد؛ ۱ امّا او چندان در كوفه درنگ نمى كند و به مكه برمى گردد، از همين رو، حديث وى كم نقل شده است. ۲
تا اين برهه از تاريخ، عراق و بويژه كوفه مبدأ و سرچشمه حديث به شمار مى رفت، امّا زين پس با تقويت ديگر مكاتب جهان تشيع و همچنين مركزيت علمى بغداد، جريان انتقال حديث معكوس، مى شود و عراق و بغداد به صورت دريافت كننده دستاوردهاى ساير مكاتب حديثى در مى آيد.
دوره دوم. انتقال از مراكز علمى مهم شيعه به بغداد
انتقال از قم به بغداد
در سير انتقال حديث به بغداد، قم نقشى انكار ناپذير دارد. يكى قميانى كه به بغداد مى آيد، محمد بن جعفر بن بطَّه است. ابن بطه را كثير الأدب و الفضل و العلم خوانده اند ۳ و فهرستى داشته كه نجاشى آن را پر غلط مى داند. ۴ او از مشايخ بزرگ قم، بويژه احمد بن محمد بن خالد برقى ۵ بسيار نقل
1.الفهرست، ص۳۰، ش۳۵؛ رجال النجاشى، ص۳۱، ش۶۷ .
2.همان.
3.همان، ص۳۷۲ ـ ۳۷۳، ش۱۰۱۹.
4.همان.
5.الفهرست، ص۲۰، ش۱۶؛ ص۲۰، ش۱۷، ص۳۵، ش۴۱؛ ص۳۶، ش۴۶؛ ص۳۶، ش۴۷؛ ص۴۲، ش۵۸ ؛ ص۴۳، ش۶۰ ؛ ص۸۲ ، ش۱۰۴؛ ص۸۷ ، ش۱۱۸؛ ص۹۰، ش۱۲۱؛ ص۹۰، ش۱۲۲؛ ص۱۱۲، ش۱۴۹؛ ص۱۱۲، ش۱۵۰؛ ص۱۱۵، ش۱۵۶؛ ص۱۱۵، ش۱۵۷؛ ص۱۲۵، ش۱۶۵؛ ص۱۲۵، ش۱۶۷؛ ص۱۲۶، ش۱۶۸؛ ص۱۲۶، ش۱۷۰؛ ص۱۳۸، ش۲۰۱؛ ص۱۴۱، ش۲۰۵؛ ص۱۴۱ ۱۴۲، ش۲۰۷؛ ص۱۴۲، ش۲۰۸؛ ص۱۴۳،ش۲۱۰؛ ص۱۴۳، ش۲۱۱؛ ص۱۵۲، ش۲۳۳؛ ص۱۵۲، ش۲۳۴؛ ص۱۶۱، ش۲۴۸؛ ص۱۶۴، ش۲۵۲؛ ص۱۷۵، ش۲۷۰؛ ص۱۸۲، ش۲۷۷؛ ص۱۸۲، ش۲۷۸؛ ص۲۰۷، ش۳۰۸؛ ص۲۱۶، ش۳۱۷؛ ص۲۱۶، ش۳۱۸؛ ص۲۲۹، ش۳۴۱؛ ص۲۲۹، ش۳۴۱؛ ص۲۲۹، ش۳۴۲؛ ص۲۳۵، ش۳۵۲؛ ص۲۳۷، ش۳۵۴؛ ص۲۴۴، ش۲۵۸؛ ص۲۴۴، ش۳۵۹؛ ص۲۷۴، ش۳۹۴؛ ص۲۷۴، ش۳۹۵؛ ص۲۷۵، ش۳۹۶؛ ص۲۷۵، ش۳۹۷؛ ص۲۷۵،ش۳۹۸؛ ص۲۷۶، ش۳۹۹؛ ص۲۸۲، ش۴۱۶؛ ص۲۸۲، ش۴۱۷؛ ص۲۸۳، ش۴۱۸؛ ص۲۸۳، ش۴۱۸؛ ص۲۸۳، ش۴۱۹؛ ص۸۳ ، ش۴۲۰؛ ص۲۸۳، ش۴۲۱؛ ص۲۹۷ ـ ۲۹۸، ش۴۴۸؛ ص۲۹۸، ش۴۴۹؛ ص۳۰۳؛ ص۴۶۲؛ ص۳۰۴، ش۳۶۳؛ ص۳۱۱، ش۴۷۶؛ ص۳۱۲، ش۴۷۷؛ ۳۱۵، ش۴۸۴؛ ص۳۱۸، ش۴۹۰؛ ص۳۲۱، ش۴۹۸؛ ص۳۲۱، ش۴۹۹؛ ص۳۲۵، ش۵۰۵ ؛ ص۳۳۷، ش۵۳۰ ؛ ص۳۱۸، ش۵۳۵ ؛ ص۳۴۳، ش۵۳۸ ؛ ص۳۴۷،ش۵۴۹ ؛ ص۳۴۸، ش۵۵۰ ؛ ص۳۳۷، ش۵۳۰ ؛ ص۳۴۰، ش۵۳۵ ؛ ص۳۴۳، ش۵۳۸ ؛ ص۳۴۷، ش۵۴۹ ؛ ص۳۴۸، ش۵۵۰ ؛ ص۳۴۸، ش۵۵۱ ؛ ص۳۵۱، ش۵۶۰ ؛ ص۳۶۵، ش۵۷۰ ؛ ص۳۶۶، ش۵۷۳ ؛ ص۳۷۱، ش۵۷۷ ؛ ص۳۷۲، ش۵۷۸ ؛ ص۳۸۸، ش۵۹۴ ؛ ص۴۱۷، ش۶۳۵ ؛ ص۴۱۸، ش۶۴۰ ؛ ص۴۳۵، ش۶۹۰ ؛ ص۴۳۶، ش۶۹۱ ؛ ص۴۳۶، ش۶۹۲ ؛ ص۴۳۷، ش۶۹۶ ؛ ص۴۳۷، ش۶۹۷ ؛ ص۴۳۸، ش۶۹۸ ؛ ص۴۳۸، ش۶۹۹ ؛ ص۴۳۸،ش۷۰۰؛ ص۴۳۹، ش۷۰۱؛ ص۴۳۹، ش۷۰۲؛ ص۴۳۹، ش۷۰۳؛ ص۴۴۰، ش۷۰۴؛ ص۴۵۶، ش۷۲۶؛ ص۴۵۹، ش۷۳۲؛ ص۴۷۱، ش۷۵۴؛ ص۴۷۱، ش۷۵۵؛ ص۴۷۱، ش۷۵۶؛ ص۴۷۵، ش۷۶۴؛ ص۴۸۲، ش۷۷۴؛ ص۴۸۸، ش۷۷۹؛ ص۴۸۹، ش۷۸۱؛ ص۵۰۲ ، ش۷۹۳؛ ص۵۱۰ ، ش۸۱۱ ؛ ص۵۲۸ ، ش۸۴۷ ؛ ص۵۲۸ ، ش۸۴۸ ؛ ص۵۲۹ ، ش۸۵۴ ؛ ص۵۳۰ ، ش۸۵۵ ؛ ص۵۳۱ ، ش۸۵۶ ؛ رجال النجاشى، ص۲۹، ش۵۶ ؛ ص۳۷، ش۷۴؛ ص۵۰ ، ش۱۰۸؛ ص۵۰ ، ش۱۱۰؛ ص۵۶ ، ش۱۲۸؛ ص۵۶ ، ش۱۲۹؛ ص۵۹ ، ش۱۳۷؛ ص۶۲ ، ش۱۴۷؛ ص۱۰۰، ش۲۵۱؛ ص۱۰۲، ش۲۵۴؛ ص۱۰۵، ش۲۶۳؛ ص۱۲۰، ش۳۰۷؛ ص۱۴۸، ش۳۸۵؛ ص۱۶۱، ش۴۲۵؛ ص۱۷۳، ش۴۵۷؛ ص۱۷۹، ش۴۷۱؛ ص۱۹۶، ش۵۲۲ ؛ ص۲۴۰، ش۶۳۹ ؛ ص۲۸۹، ش۷۷۴؛ ص۲۹۲ ـ ۲۹۳، ش۷۸۹؛ ص۲۹۳، ش۷۹۰؛ ص۳۰۱، ش۸۱۸ ؛ ص۳۰۲، ش۸۲۳ ؛ ص۳۱۵، ش۸۶۳ ؛ ص۳۲۷، ش۸۸۷ ؛ ص۳۴۳ ـ ۳۴۴، ش۹۲۶؛ ص۳۴۴، ش۹۲۷؛ ص۳۴۵، ش۹۲۹؛ ص۳۴۵، ش۱۱۳۶؛ ص۴۳۸، ش۱۱۷۹؛ ص۴۴۲،ش۱۱۹۲؛ ص۴۵۷، ش۱۲۴۱؛ ص۴۵۷، ش۱۲۴۲؛ ص۴۵۷، ش۱۲۴۴؛ ص۴۵۷، ش۱۲۴۵؛ ص۴۵۸، ش۱۲۴۸؛ ص۴۵۸، ش۱۲۴۹؛ ص۴۵۹، ش۱۲۵۵؛ ص۴۶۱، ش۱۲۶۳. علاوه بر اين او كتب كلامى متكلّم بزرگ شيعه، محمد بن عبدالرحمن بن قبه رازى را نيز از او اخذ كرده است. (همان، ص۳۷۵، ش۱۰۲۳)
