اصل حسين بن عثمان، روشن مى شود كه عنوان الحسين بن يحيى در روايت دوم تهذيب تصحيف شده از الحسين بن عثمان است. به علاوه، سند دو روايت بعدى التهذيب 1 شاهدى ديگر بر تصحيف سند قبلى (روايت250) است، زيرا آن دو سند چنين است:
... ابن ابى عمير، عن ابن ابى حمزه و الحسين (روايت251).
و... ابن ابى عمير، عن ابن ابى حمزه و الحسين بن عثمان (روايت252).
نمونه سوم: در التهذيب دارد:
عنه (احمد بن محمد)، عن الحسن بن على بن فضّال، عن ابراهيم بن عثمان بن زياد، عن ابى عبداللّه عليه السلام قال: قلت: رجل لى عليه دراهم و كانت داره رهنا ... . 2
همين روايت در الكافى چنين آمده است:
احمد بن محمّد، عن ابن فضال، عن ابراهيم بن عثمان، عن ابى عبداللّه عليه السلام قال: قلت له: رجل لى عليه دراهم و كانت داره رهناّ ... . 3
از مقايسه اين دو سند به دست مى آيد كه در روايت اول، «بن زياد» در عنوان ابراهيم بن عثمان بن زياد، به سند اضافه شده است و خود شيخ در التهذيب، جاى ديگر دقيقاً همين روايت را بدون «بن زياد» از الكافى نقل مى كند 4 و اين هم تصحيف روايت قبلى التهذيب را بيشتر آشكار مى كند. 5
نمونه چهارم: در تفسير العياشى ذيل آيه 36 آل عمران، آمده است:
عن اسماعيل الجعفى، عن ابى جعفر عليه السلام قال: ان امراة عمران...، 6
و در موضعى ديگر از اين تفسير آمده است:
عن اسماعيل بن عبدالرحمان الجعفى قال: قلت لابى عبداللّه عليه السلام : يقول المغيره بن عمر: أن الحائض تقضى الصلاة ... . 7
و در الكافى دارد:
الحسين بن محمد، عن معلى، عن الوشاء، عن ابان بن عثمان، عن اسماعيل الجعفى قال قلت
1.التهذيب، ج۵، ص۴۶۱، روايات ۲۵۱ و ۲۵۲.
2.التهذيب، ج۷، ص۱۷۹، روايت ۴۴؛ در چاپ جديد التهذيب (تهران: نشر صدوق، ۱۳۷۶ش) به جاى ابراهيم بن عثمان در هر دو مورد ابراهيم، عن عثمان آمده كه ظاهرا درست نيست.
3.الكافى، ج۵، ص۲۳۷، روايت ۲۱.
4.التهذيب، ج۷، ص۱۷۰، روايت ۱۱؛ سند التهذيب چنين است: عنه [احمد بن محمد]، عن ابن فضال، عن ابراهيم بن عثمان، عن ابى عبداللّه عليه السلام قلت: له رجل لى عليه دراهم.
5.ر. ك: رسالة كلمة حول الحسين بن عثمان، ص۱۵، بنابراين اتحاد ابراهيم بن عثمان و ابراهيم بن زياد ـ كه برخى از محققان ادعا كرده اند ـ درست نيست. مرحوم آيه اللّه خويى به استناد همين سند التهذيب، ابراهيم بن زياد ابو ايوب را با ابراهيم بن عثمان الخزار متحد دانسته است و گفته است زياد پدر عثمان و جد ابراهيم است و نسبت ابراهيم به زياد از باب نسبت به جدّ است (ر. ك: معجم رجال الحديث، ج۱، ص۲۲۳ - ۲۲۴).
6.تفسير العياشى، ج۱، ص۱۷۰، روايت ۳۶.
7.همان، ج۱، ص۱۷۲، روايت ۴۲.
