ب. مقايسه روايات متشابه السند
مقايسه و مطابقت دادن رواياتى كه مضمونشان مختلف، ولى اسنادشان مشابه است، نيز مى تواند راهى براى مشخص كردن تحريف احتمالى راه يافته به سند آنها باشد.
نمونه اول: در التهذيب آمده است:
عنه (الحسين بن سعيد)، عن القاسم بن محمد، عن اسماعيل الجعفى قال: قال ابوجعفر عليه السلام : من تصدق بصدقة ... .۱
و در جاى ديگرى از التهذيب دارد:
عن الحسين بن سعيد، عن القاسم، عن ابان، عن اسماعيل الجعفى، عن ابى جعفر عليه السلام قال: المستحاضة تقعد ايام ... .۲
نيز در التهذيب آمده است:
الحسين بن سعيد، عن القاسم بن محمد الجوهرى، عن ابان بن عثمان، عن اسماعيل الجعفى و معمر بن يحيى، عن ابى جعفر عليه السلام قال: القنوت قبل الركوع ... .۳
و باز در سندى ديگر از التهذيب چنين دارد:
... عن القاسم، عن ابان، عن اسماعيل الجعفى، عن ابى جعفر عليه السلام ، قال: قلت: له الرجل يقتل الرجل عمداً؟ قال: عليه ثلاث كفارات ... .۴
از مقايسه اين اسناد چهارگانه به دست مى آيد كه بين القاسم بن محمد و اسماعيل الجعفى واسطه اى با نام «ابان» وجود داشته كه از سند اول ساقط شده است. ۵
نمونه دوم: در الكافى دارد:
عده من اصحابنا، عن احمد بن ابى عبداللّه ، عن بعض اصحابه، عن ابن اخت الاوزاعى، عن مسعدة بن اليسع، عن قيس الباهلى، عن ابى عبداللّه عليه السلام ان النبى صلى الله عليه و آله وسلم كان يحب ان يستعط بدهن السمسم.۶
و همين سند در المحاسن برقى بدون «عن قيس الباهلى» چنين آمده:
عن بعض اصحابنا، عن ابن اخت الاوزاعى، عن مسعدة بن اليسع، عن ابى عبداللّه عليه السلام ... .۷
1.التهذيب، ج۹، ص۱۵۰، روايت ۶۰ .
2.همان، ج۱، ص۱۷۱، روايت ۶۰ .
3.همان، ج۲، ص۹۲، روايت ۱۱۱.
4.همان، ج۸، ص۳۲۳، روايت ۱۵.
5.ر. ك: رسالة فى تعيين المراد من إسماعيل الجعفى فى الأسناد، ص۳۸.
6.الكافى، ج۶، ص۵۳۴، باب دهن الحل، روايت ۲.
7.المحاسن، ص۴۵۹، روايت ۳۹۹ و ص۴۷۶، روايت ۴۸۷ و ص۵۷۰، روايت ۴ و ص۵۷۶، روايت ۳.
