ظاهراً شيخ اين روايت را از اصل حسين بن عثمان گرفته است. با مراجعه به اصل ياد شده، تصحيف موجود در سند التهذيب روشن مى شود. در اصل حسين بن عثمان دارد:
حسين، عن اسحاق بن عمار، قال: سألت اباالحسن عليه السلام ، عن الفطره ... .۱
پس «على بن عثمان»مصحف از «حسين بن عثمان» است. نيز عطف ابن ابى عمير بر حسين بن عثمان نادرست است، بلكه ابن ابى عمير رواى از حسين بن عثمان است و در واقع، ابن ابى عمير، عن حسين بن عثمان بوده كه «عن» به «و» تصحيف شده است. ۲
ب مراجعه به مصادر رجالى
همچنين مى توان از راه مقايسه اسناد و عناوين مذكور در آنها، با عناوين و طرقِ موجود در مصادر رجالى وكتبِ فهرست و مشيخه، به برخى تحريفات پى برد و آنها را مرتفع ساخت.
نمونه اول: در بصائر الدرجات دارد:
حدثنا أحمد بن الحسن بن على بن فضال، عن على بن يعقوب الهاشمى، عن هارون بن مسلم، عن بريد، عن أبى جعفر عليه السلام و أبى عبد اللّه عليه السلام فى قوله و ما أرسلنا من قبلك من رسول و لا نبى و لا محدث ... .۳
در اين سند احتمال مى رود كه هارون مصحف از مروان باشد. اين احتمال را با مراجعه به كتب رجالى و مشيخه مى توان روشن كرد. نجاشى در رجال خود طريقش به كتاب مروان بن مسلم را چنين ذكر كرده است:
له كتاب يرويه جماعة أخبرنا محمد بن جعفر، قال: حدثنا أحمد بن محمد بن سعيد، قال: حدثنا الحسين بن أحمد بن عبد اللّه بن وهب المالكى، قال: حدثنا أحمد بن هلال، قال: حدثنا على بن يعقوب الهاشمى، قال: حدثنا مروان بكتابه. ۴
و صدوق نيز در مشيخه الفقيه طريقش را به كتاب ياد شده اين گونه ذكر كرده است:
و ما كان فيه، عن مروان بن مسلم فقد رويته، عن ابى رضى اللّه ، عنه، عن محمد بن يحيى العطار، عن محمد بن احمد بن يحيى، عن سهل بن زياد، عن محمد بن الحسين، عن على بن يعقوب الهاشمى، عن مروان بن مسلم. ۵
از دقت در اين دو طريق، موضع تصحيف در سند بصائر روشن مى گردد؛ ۶ زيرا هردو با سند بصائر در على بن يعقوب الهاشمى به عنوان راوى از مروان بن مسلم ـ كه در سند هارون آمده ـ
1.اصل حسين بن عثمان بن شريك (در مجموعه اصول الستة عشر)، ص۳۲۱، شماره ۱۹.
2.ر. ك: رسالة كلمة حول الحسين بن عثمان، ص۶ .
3.بصائر الدرجات، ص۳۷۱، روايت ۱۱.
4.ر. ك: رجال النجاشى، ص۴۱۹، شماره۱۱۲۰.
5.ر. ك: من لا يحضره الفقيه، ج۴، ص۴۷۷.
6.ر. ك: رسالة أحسن الفوائد فى أحوال المساعد، ص۱۱.
