همين روايت در وسائل به نقل از الكافى چنين آمده است:
...عن مسعدة بن صدقه بن اليسع، عن ابى عبداللّه عليه السلام ... .۱
كه با توجه به سند وسائل ظاهرا، «عن» در سند الكافى زيادى است. مشابه موردى است در الكافى با اين سند:
عده من اصحابنا، عن احمد بن ابى عبداللّه ، عن بعض اصحابه، عن ابن اخت الاوزاعى، عن مسعدة بن اليسع، عن قيس الباهلى، عن ابى عبداللّه عليه السلام : ان النبّى صلى الله عليه و آله وسلمكان يحب ... .۲
عنوان قيس الباهلى ـ كه مروى عنه مسعده است ـ در مظان تصحيف است؛ اما با مراجعه به وسائل الشيعة مى بينيم كه سند اين روايت به نقل از الكافى، اين گونه ذكر شده است:
... عن مسعدة بن اليسع بن قيس الباهلى، عن ابى عبداللّه عليه السلام ... .۳
كه باز هم نمونه اى ديگر از تصحيف بن به عن است.
نمونه دوم: در كتاب بصائر الدرجات (نسخه هاى چاپى) دارد:
حدثنا أحمد بن الحسن بن على بن فضال، عن على بن يعقوب الهاشمى، عن هارون بن مسلم، عن بريد، عن أبى جعفر عليه السلام و أبى عبد اللّه عليه السلام فى قوله و ما أرسلنا من قبلك من رسول و لا نبى و لا محدث ... .۴
در اين سند، «هارون بن مسلم» مصحف به نظر مى رسد. با مراجعه به سند همين روايت در بحارالانوار ـ كه مأخذش بصائرالدرجات است، مى بينيم كه به جاى هارون بن مسلم، «مروان بن مسلم» دارد. ۵ از اين راه و با توجه به قرائن ديگر، ۶ معلوم مى شود كه نسخه چاپ شده بصائر، خلل دارد و علامه مجلسى نسخه اى صحيح از آن را در اختيار داشته است.
4. طبقه شناسى راويان و مشايخ آنها
طبقه شناسى عناوين و راويان و مشايخ آنها از مهم ترين راه ها براى وقوف به اصل اسناد روايات و كشف اختلالات احتمالى راه يافته در آنها به شمار مى رود. با آگاهى از طبقه هر عنوان يا طبقه كسانى كه از او روايت كرده اند يا مشايخ روايى او، وضع عناوين تصحيف شده، سقط شده، يا اضافات راه يافته به سند را تا حد زيادى مى توان روشن كرد.
1.وسائل الشيعه، ج۲۵، ص۷۷، روايت ۳۱۲۳۴.
2.الكافى، ج۶، ص۵۲۴، روايت ۲.
3.وسائل الشيعه، ج۲، ص۱۶۹، روايت ۱۸۴۳ (ر. ك: رسالة أحسن الفوائد فى أحوال المساعد، ص۴).
4.بصائر الدرجات، ص۳۷۱، روايت ۱۱.
5.بحارالانوار، ج۲۶، ص۷۶، روايت ۳۱.
6.در رجال نجاشى، ص۴۱۹، شماره ۱۱۲۰ و مشيخة الفقيه، ج۴ ص۴۷۷، على بن يعقوب الهاشمى، راوى كتاب مروان بن مسلم شمرده شده و اين قرينه اى است ديگر بر تصحيف نسخه چاپ شده بصائرالدرجات. (ر. ك: رسالة أحسن الفوائد فى أحوال المساعد، ص۱۱).
