الف. طبقه رواى
چنانچه در سندى ترتيب عناوين نسبت به يكديگر به گونه اى باشد كه از جهت طبقه ناسازگار باشند، با توجه به طبقه راويِ از يك عنوان، مى توان احتمال وقوع تحريف را در آن سند بررسى كرد.
نمونه اول: در الكافى دارد:
سهل بن زياد، عن عبيداللّه الدهقان، عن عبداللّه بن القاسم، عن ابن ابى نجران، عن ابان بن تغلب، عن ابى عبداللّه عليه السلام قال: المسيح يقول ان التارك ... .۱
نظر به اين كه سهل بن زياد از شاگردان ابن ابى نجران است و جز در اين سند و دو سند ديگر ۲ همه جا بلاواسطه از ابن ابى نجران روايت نقل كرده، احتمال تحريف اين سند قوت مى گيرد. بنابراين، عدم تناسب طبقه اين دو در اين جا و موارد مشابه، ما را در پى بردن به خلل موجود در روايت كمك مى كند. ۳
نمونه دوم: در التهذيب دارد:
احمد بن محمد، عن البرقى، عن ثعلبه بن ميمون و حسين بن زراره قال: سألت اباجعفر عليه السلام ، عن الرجل يعبث بيده حتى ينزل ... .۴
از بررسى طبقه ثعلبه بن ميمون و حسين بن زراره نسبت به امام باقر عليه السلام معلوم مى شود كه آنها نمى توانند مستقيماً راوى امام باقر باشند، پس كسى واسطه بوده كه سقط شده است. ۵ با بررسى معلوم مى شود آن واسطه زراره بوده است.
نمونه سوم: در التهذيب دارد:
عن احمد بن محمد بن عيسى، عن ابى عبداللّه البرقى، عن اسماعيل الجعفى قال: رأيت اباجعفر عليه السلام و الدم يسيل من ساقه.۶
برخى گفته اند مراد از اسماعيل الجعفى در اين روايت اسماعيل بن جابر است؛ اما در رد اين ادعا مى توان گفت در هيچ سندى ابوعبداللّه برقى از اسماعيل بن جابر، بى واسطه و مستقيم روايت نقل نكرده، بلكه اغلب توسط محمد بن سنان و گاهى به واسطه صفوان بن يحيى از او روايت كرده است. پس با توجه به طبقه ابوعبداللّه برقى نسبت به اسماعيل بن جابر نمى توان سند را بى خلل دانست، بلكه كسانى از سند سقط شده اند. ۷
1.الكافى، ج۸، ص۳۴۵، روايت ۵۴۵ .
2.. همان، ج۴، ص۵۴۶ ، روايت ۳۴، (سهل، عن منصور بن العباس، عن ابن ابى نجران) و همان، ج۵، ص۳۸۷، روايت ۴ (سهل بن زياد، عن داود النهدى، عن ابن ابى نجران).
3.ر. ك: رسالة عبداللّه بن القاسم، ص۱۸.
4.التهذيب، ج۱۰، ص۴ ـ ۶، روايت ۱۷.
5.ر. ك: رسالة فى تعيين المراد من إسماعيل الجعفى فى الأسناد، ص۴۱.
6.التهذيب، ج۱، ص۲۵۶، روايت ۳۰.
7.ر. ك: رسالة فى تعيين المراد من إسماعيل الجعفى فى الأسناد، ص۴۰ و ۴۲.
