خطاهاى ابن جوزى در نقد احاديث
اشتباهات ابن جوزى در نقد سندى و متنى روايات را مى توان در موارد زير خلاصه كرد:
1. عدم توجه به مراتب جرح و تعديل
طبق نظر محدّثان، جرح و تعديل داراى مراتبى است كه بسته به آن، حال راوى متفاوت است. ۱
ابن جوزى به اين مراتب توجه نكرده است؛ به طور مثال جرح «ليس بشى ءٍ» درباره امام حسن عسكرى، ۲ «ليس حديثه بشى ءٍ» درباره حميد بن بحر كوفى، ۳ و «شيعىٌ متهمٌ» جرجانى ۴ را با جرح «كذاب، لاثقةٌ و لامأمون» درباره ابن اخت عبدالرزاق ۵ و عباس بن وليد بن بكار ۶ و «يضع الحديث و منكر الحديث» درباره عمر بن موسى الوجيهى، ۷ يكسان شمرده است و به دليل وجود هريك از آنها در سند حديث، حكم به وضع حديث صادر كرده است.
2. اعتماد به قول جارحان ضعيف
يك از شرايط پذيرش قول جارحان، آن است كه جارح خود مجروح نباشد و الاّ جرحش پذيرفتنى نيست؛ همان گونه كه تعديلش هم اگر موافقى با وى وجود نداشته باشد، قابل قبول نيست. ۸ با اين حال، ابن جوزى به قول جارحان ضعيف اعتماد كرده، سخن ايشان را به كار بسته است؛ به عنوان مثال، براى «محمّد بن حسين ازدى موصلى» (م 374ق) نه تنها توثيقى ذكر نشده است، بلكه برقانى او را تضعيف كرده است و ابونجيب عبدالغفار ارموى نيز گفته است:
اهل موصل را ديدم كه ازدى را سست مى شمارند و چيزى به حساب نمى آورند. ۹
با اين وصف، در احاديث متعددى، ۱۰ ابن جوزى سخن ازدى را ملاك نقد خويش قرار داده و بر اساس سخن او احاديث را موضوع شمرده است.
1.ر. ك: مراتب جرح و تعديل در قواعد فى علوم الحديث، ص۲۴۲ ـ ۲۵۸؛ دراسات فى الجرح و التعديل، ص۵۳۶ ؛ وصول الاخيار، ص۱۹۲؛ فتح المغيث، ص۳۹۰ ـ ۳۹۷.
2.ح۷۷۱. احاديث در چاپ مورد استفاده از كتاب الموضوعات، شماره بندى شده اند كه در بعضى مواضع به آنها ارجاع داده شده است.
3.ح۷۵۵ و ۷۵۶.
4.ح۶۵۰ .
5.ح۷۷۷.
6.ح۷۸۳.
7.ح۷۳۵.
8.ر. ك: قواعد فى علوم الحديث، ص۱۷۵؛ دارسات فى الجرح و التعديل، ص۶۴ ؛ مقباس الهداية، ج۲، ص۲۹۵؛ منهج النقد فى علوم الحديث، ص۹۶.
9.دانش رجال از ديدگاه اهل سنّت، ص۲۲۳ به بعد؛ قواعد فى علوم الحديث، ص۱۷۵ ـ ۱۷۷.
10.مثل حديث ۷۹۳، ۷۲۶ و ۷۷۷.
