ابن عقده و مقام او در حديث

عبدالمهدى جلالى

نام او، ابوالعباس احمدبن محمد كوفى (ابن سعيدبن عبدالرحمن بن ابراهيم بن زيادبن عبداللّه بن عجلان) است كه به ابن عقده نامبردار گشته است. ^۱ جدّ چهارمش (زياد) را باعبدالواحدبن عيسى بن موسى هاشمى، رابطه «ولاى عتق» پيوند مى داد و جدّ ششم او (عجلان)، مولاى عبدالرحمان بن سعيد بن قيس همدانى بود. ابن عقده به سال 249هـ در كوفه ولادت يافت. ^۲ وفات او را سيره نگاران و صاحبان تراجم و تاريخ، از جمله شيخ طوسى در كتاب الفهرست، در 333هـ دانسته اند؛ با وجود اين، شيخ در رجال    خود، سال 332هـ را آورده است. ^۳ ذهبى براى تاريخ ولادت ابن عقده سال 241هـ، يعنى هشت سال جلوتر از تاريخ مشهور (249هـ) را ذكر كرده است كه نبايد درست باشد. ^۴ خطيب بغدادى، شبانگاه نيمه محرم 249هـ را زمان ولادت او نقل كرده و هفتم ذى القعده 333هـ را زمان درگذشت وى شناسانده است. ^۵
پدر ابن عقده، محمدبن سعيد، ملقّب به عقده و در علم نحو زبردست بود و اصلا به سبب آگاهى از پيچيدگى هاى دو علم تصريف و نحو، چنين لقبى يافت. چراكه در مسائل بغرنج صرف و نحو، صاحبنظر بود و درباره پيچيدگى ها و گرهها (عقده ها)ى آن دو علم، سخنان راهگشا مى گفت. او در كوفه به استنساخ و فروش كتاب اشتغال داشت و علاوه بر آن، قرآن و ادبيات هم تدريس مى كرد. عقده را عالمى عامل و نحوى يى صالح دانسته اند. ^۶ ابن نجّار، او را زيدى مذهب، زاهد و عابد و ورّاقى ^۷ خوش خط معرفى كرده است. ^۸