انس: به ضمّ همزه به معنى الفت گرفتن ، و به كسر همزه مقابل جن و او اسم جنس جمعى است و اُناس جمع الجمع است مثل كرسىّ و كراسىّ . مى شود أناسىّ جمع انسان باشد ؛ بعد از آن كه جمع نمودند نون حذف نمودند و عوض او ياء آوردند مثل سِرحَان و سَرَاحِين . ۱ اختلاف شده است در اشتقاق انسان : بعضى گفته اند او مأخوذ است از انس ، الف و نون او مزيد است ؛ بعضى گفته اند : او مأخوذ از نسيان است ، الف اول زائد است . وجه تسميه او به انسان بنابر اول از جهت [اُنس] ۲ و الفت اوست و بر ثانى از بابت فراموشى غير به دست او. ۳
أناة: من أنى يأني ، به معنى رفق و مهلت و حلم ، يقول: تأنَّى في الأمر أي تَرَفَّقَ ۴ . ۵
أوَد: يعنى عِوَج مقابل راست ، أقِمْ أَوَدي أي عِوَجي ۶ .
اُويّ: منزل گرفتن . ۷ سآوي فعل مستقبل و سين او استقبال ، يعنى مأوى گيرم ، كقوله: «سَـئاوِى إِلَى جَبَلٍ»۸ .
أهل: فرق ما بين أهل و آل ، مى گويند در جماد و اسماء مجهوله أهل و در حيوان و اسماء معرفه آل ، يقول: أهل بغداد و آل القوم و آل محمّد ؛ چنين گفته است ابن خالويه ۹
در كتاب الآل . ۱۰ آلُ الرجل : أهله و محبّا له، آل رجل اَتباع او ؛ چنين گفته است ابو نصر جوهرى ۱۱ .
1.معجم تهذيب اللغة ، ج۱ ، ص۲۱۶.
2.قال ابن عرفة: إنّي رأيت قال: و سُمّي الإنس إنسا لأنهم يؤنَسون. رك: الغريبين ، ج۱ ، ص۱۱۳.
3.أسألك أن... لا توحش بي أهل اُنسي (الصحيفة السجادية: مقدمه) .
4.ثعلب عن ابن الأعرابي: تأنى : إذا رَفِقَ.رك: معجم تهذيب اللغة ، ج۱ ، ص۲۲۶.
5.و تأنّيتني بكرمك فلم تعاجلني (الصحيفة السجادية: دعاى شانزدهم) .
6.اللهم اشدد بهم عضدي و أقم بهم أودي (الصحيفة السجادية: دعاى بيست و پنجم) .
7.و جعلنا ممن... يأوي من المتشهابهات إلى حرز (الصحيفة السجادية: دعاى چهل و دوم) .
8.سوره هود، آيه ۴۳.
9.حسين بن احمد بن خالويه بن حمدان ابو عبداللّه همدانى (م ۳۷۰ ق).
10.يافعى در كتاب مرآة الجنان در حوادث سنه ۳۷۰ قمرى در وصف كتاب الآل ابن خالويه اين گونه آورده است كه در اين كتاب معانى آل ذكر شده است و بعد آن را به ۲۵ قسم تقسيم نموده و سپس نام دوازده امام عليهم السلام از آل محمد صلى الله عليه و آله و تاريخ ولادت و وفات آنها و نام پدر و مادر آنها در آن ذكر شده است. رك: الذريعة ، ج۱ ، ص۳۷.
11.الصحاح ، ج۴ ، ص۱۶۲۷.
