اَسْرارى از احوال اهل سلوك
در مطاوى اين بند از دعاى «عَرَفه» نكات سودمندى ديده مى شود كه بيانگر اسرارى از احوال اهل سلوك و مردمى است كه طريق حق را در مى نوردند و راه وصول به مقام قرب را مى پويند. و نيز متضمن بارزترين نكاتى است كه هرگونه شك و ترديد و ابهام را از قلب و درون مى سترد؛ نكاتى كه بايد آنها را قانون و ضابطه ادب و نزاكت در پيشگاه الهى، و رهنمودى براى رسيدن به منتهاى هدفِ مطلوب برشمرد:
الف ـ بايد آثار و كثرات را براى رسيدن به مؤثر، پشت سر نهاد:
«الهى ترددى فى الآثار يوجب بعد المزار» ... خدايا اگر توجه خود را بر بررسى آثار قدرت و دست آوردهاى توانايى تو معطوف سازم و يك به يك آنها را تحت مطالعه قرار دهم تا تو را شناسايى كنم، همين امر موجب مى گردد كه راه وصال و ديدارِ تو دور و دراز گردد.
سيد الشهدا (عليه السلام) به خدا عرض مى كند: اى محبوب و مطلوب من، اگر خويشتن را ـ براى شناخت تو ـ در آثار و آفريده هاى متكثّر و آيات متنوّع تو سرگرم سازم، و در لابلاى شاخه هاى به هر سو سر كشيده آثارِ صنعِ تو، به اين سو و آن سو كشانده شوم، موجب مى گردد كه از مؤثر، يعنى از تويى كه اين همه آثار را پديد آورده اى، به گونه اى ناخوش آيند، دور و بيگانه شوم. و اين كار بِدان مى ماند كه واقعيت مشهود را رها سازم و براى يافتن آن به جستجوى نشان و اثرش برآيم، و يا چنان است كه از يقين روى گردانم و به دنبال خبر و گزارشِ از يقين تلاش كنم؛ و در نتيجه در پايگاهى از خيالِ محض به سربرم كه به هيچ وجه مرا به دليلى قاطع رهنمون نخواهد بود، و در ميان فضايى از گمانها و احتمالات قرار گيرم كه راه را فراسويم در رسيدن به محبوب مسدود سازد؛ زيرا اگر فرآورده اى جالب و شگفت انگيز، در دسترس احساس و تفكر كسى قرار گيرد، سزا نيست كه نردبان احساس و انديشه را هدف قرار دهد و بر آن بالا و پايين رود تا فقط درباره نظم و ترتيب و كيفيت تركيب اين فرآورده، نيروى فكر خود را به كار بگمارد، و در ماهيت اين فرآورده، انديشه خود را ايستا نگه دارد؛ بلكه بايد بپويد و از اين نردبان فكر و استدلال بگذرد تا آورنده و سازنده آن را شناسايى كند و دل به محبت
