اهمّ علوم حديث
گرچه مباحث مربوط به حديث به دانشهاى گوناگونى تقسيم شده و درباره هريك كتابهاى مستقلّى نوشته شده است، ليكن بيشتر صاحب نظران، تمامى مباحث مربوط به حديث را تحت سه عنوان اصلى، بحث مى كنند: 1ـ علم درايت حديث، 2ـ علم روايت حديث، 3ـ علم رجال حديث. مجمع (و به اصطلاح اهل منطق، مقسم) اين سه دانش، علوم الحديث (به معناى عامّ آن) است. براى استفاده و آشنايى بيشتر، شايسته است هريك از اين سه علم و علوم ديگرى كه با حديث ارتباط تنگاتنگ دارد، اگرچه به گونه اى اجمالى، تعريف گردد.
يادآورى اين نكته لازم است كه در كلمات اهل فن (شيعه و سنّى)، درباره زيرمجموعه هاى علوم حديث و نيز نامهاى مختلفى كه بر هريك گذاشته شده، اختلاف و گاهى تناقض وجود دارد. هدف اين نوشته، بحث و تحقيق اساسى و فنّى و نقد و ايراد اقوال در اين باب نيست؛ بلكه مقصود، تعريف اجمالى هريك و شناساندن تفاوتهاى آنها با همديگر و نيز بيان ثمراتى است كه بر هريك مترتّب مى گردد.
[شايسته بود پيش از اين بحث، تعريفى اجمالى از مفهوم لغوى و اصطلاحى «حديث» و فرق آن با «اثر» و «خبر» آورده شود؛ ولى چون اين مباحث در شماره اول اين مجله، به گونه اى تفصيلى و محقّقانه مطرح گرديد، از بحث مجدّد آن خوددارى مى كنم. ۱ ]
لف ـ درايةالحديث
پيش از بيان تعريف و موضوع و غايت، شايسته است معناى لغوى درايه، به گونه اى اجمالى بررسى گردد. بسيارى از لغت شناسان، درايه و علم را مترادف دانسته اند؛ از جمله، مؤلّف المصباح المنير مى نويسد:
دريت الشىء دريا، من باب درى ودرية ودراية، علمته. ۲
1.رجوع شود به: همين مجله، شماره اوّل، مقاله دانشمند فرزانه جناب مهدوى راد، تحت عنوان «تدوين حديث(۱) تعاريف».
2.المصباح المنير، علامه فيّومى، دارالكتب العلمية، ج۱، ص۲۶۳ و نيز مراجعه شود به: لسان العرب، ج۱۴، ص۲۵۵ و مجمع البحرين، ج۱، ص۱۳۸
