علوم حديث: در موضوع علم رجال و نقشى كه در ارزيابى و شناخت حديث دارد، بفرماييد كه آيا شارع مقدّس، خودش اين راه خاص را براى ارزيابى روايات  و احاديث پيشنهاد كرده يا نه؟

استاد تجليل: ادلّه اى داريم كه «وثاقت» معيار است. درباره زكريّا بن آدم از معصوم(ع) سؤال شد كه: «زكريّا بن آدم ثقة آخذ عنه معالى  دينى؟ قال: نعم!». گذشته از وثاقت، معيار ديگر، همان معروف بودن مضمون حديث در ميان اصحاب ائمّه است،كه اين هم طريقى است براى احراز صحّت، چون آنها اشخاص و افراد فاسد را مىشناختند و اگر مطلبى در بيان آنها معروفيّت داشت، ديگردر آن ترديد نمىكردند.
در اخبار آمده است كه كسى به كوفه مىرود و حديثى نقل مىكند، امّا اصحاب قبول نمىكنند. هر چه اصرار مىكند كه من اين مطلب را از امام (ع) و به همين صورت شنيدم، باز هم قبول نمىكنند. بعد، روزى به خدمت حضرت مىرسد و گفتار اصحاب را نقل مىكند. حضرت مى فرمايد: « به گفتار آنها عمل شود».
خوب، يا اين شخص مطلب را ناقص نقل كرده بوده، يا كلمه اى از حديث افتاده و معنا را تغيير داده، يا ....
خلاصه معروفيّت مطلب در ميان اصحاب هم يكى از راههايى است كه به آن توصيه شده است.

علوم حديث: عُقلا از چه روشهايى براى ارزشيابى اسناد يك خبر يا يك مطلب تاريخى استفاده مىكنند؟

استاد تجليل: معيار عقلا هم وثاقت است. عُقلا وثاقت را از هر راهى كه حاصل شود حجّت مىدانند. وثوق به صدق خبر، گاهى منشأش وثاقت راوى است و