گاهى قرائن ديگر. به طور مثال، صاحب وسائل، چهارده تا از قرائنى را كه براى او افاده وثوق مى كرده اند، ذكر كرده است كه بخشى از آنها چه بسا در اختيار ما نيست، ولى در دست فقهاى گذشته ودر عصر قريب به معصومين(ع) بوده است.
مرحوم آية الله العظمى بروجردى، فتاواى قدما را حجّت مىدانست و معتقد بود اگر مشهور قدما به چيزى فتوا داده اند، حتّى اگر حديثى هم برخلاف آن باشد، دليل اعراض هست (كه اصحاب از آن حديث، اعراض كرده اند).
علوم حديث: حضرت عالى شيوه هاى رايج در بررسى سند احاديث و ارزيابى حديث را جامع و مانع مىدانيد؟
استاد تجليل: روشهاى فقها فرق مىكند. آنها كه از رويّه فقهى مرحوم آية الله بروجردى بهره مىگيرند، وثاقت راوى را شرط كافى بر صحّت حديث نمىدانند. بنده خودم نه از روى تقليد محض، بلكه از روى تحقيق، به درستى روش مرحوم علاّمه بروجردى - ره - عقيده دارم؛ وليكن در ميان فقهاى عصر حاضر، هستند كسانى كه معيار را فقط وفقط وثاقت راوى مىدانند. اين رويّه، مردود است. البتّه وثاقت راوى دخيل است در شناخت حديث، ولى چيزهاى ديگر هم هست. اثبات شىء، نفى ما عدا نمىكند.
علوم حديث: در زمينه فهم احاديث، بفرماييد كه در مسائل كلامى واعتقادى ومخصوصاً جاهايى كه بين حديث و استنباط عقلى يك نحو مخالفت و تضادّى احساس مىشود، نقش و جايگاه حديث را چگونه تعريف مىكنيد؟
استاد تجليل: احاديث صحيح، هيچ منافاتى با ادراكات عقلى ندارند؛ مگر ادراكات عقلى دچار نقصان شده باشند؛ يا ضعف در ادراك عقلانى ما باشد
