يك. در قلمرو حديث

متن ومضمونى كه ما را به صدور حديث رهنمون مى شود، چهار ويژگى اساسى دارد: مطابقت با عقل، مطابقت با قرآن، علوّ مضمون و تعالى تعبير.
مرحوم شيخ طوسى در كتاب عدّة الأصول، چهار چيز را نشانه صحّت متن و مضمون حديث مى داند: موافقت با ادّله عقلى،مطابقت با كتاب خدا،موافقت با سنّت قطعى و اجماع. ^۱ چنانكه محقّقان ديگر، براى تشخيص حديث جعلى، علائمى چون: خالى از مبالغه هاى غير معقول بودن، موافقت با مسلّمات تاريخ و عدم مخالفت با مقصود شارع را نيز افزوده اند.
آنچه كه نمى توان در آن ترديد داشت، اين است كه حديث از بُعدِ مضمونى بايد داراى چهار ويژگى اساسى باشد:
الف) مطابقت با عقل: مفاد حديث، نبايد با مسلّمات عقلْ مخالف باشد. پس مى توان گفت در صدور رواياتى كه در آنها به جسم بودن خدا يا به امور خلاف عقل اشاره شده، بايد ترديد نمود؛ زيرا پيامبر اكرم(ص) و اهل عصمت، داراى علم و انديشه برتر و برخوردار از علم غير اكتسابى اند وامكان ندارد گفتار و كردارشان با عقلِ سالم، ناسازگار باشد. البتّه بايد توجه داشت كه گفتار انسان هاى بزرگ و اسوه ها، مثل شخصيّت و شاكله و كردارشان بزرگ است و به تعبير قرآن، جز دست پاكان بر دامن آن نرسد(لايمسّه إلاّ المطهّرون). به همين سبب، ممكن است گاهى بلندى مضمون و كوتاهى انديشه و تعقّلْ موجب شود حديثى «غيرمعقول» به نظر آيد كه در اين صورت، پژوهشگر بايد جانب احتياط را رعايت كند.
ب) مطابقت با كتاب خدا: معيار ديگر، مطابقت حديث با قرآن است. چنانكه در علوم قرآنى و علم اصولْ مطرح شده است، قرآن محور است؛ زيرا از بُعد سند، قطعى است و از بُعد دلالت،مشتمل بر آيات محكم است(ذلك الكتاب لاريب فيه). طبق آيات صريح و روايات معتبر، قرآنْ معيار ارزشهاست. اين روايات دركتاب