امام عصر علیه السلام یاد کرده است.۱ از این رو، در کتاب لوامع صاحبقرانی برای تکمیل بحث، کنیه‌های دیگری از جمله غایب، علیل، غریم و حجت را نیز به القاب آن حضرت افزوده است؛ اما در هیچ یک از آثار خود مستندی برای اطلاق تعبیر علیل بر امام عصر علیه السلام ذکر نکرده است.
سؤالی که در اینجا به ذهن می‌رسد، این است که چه عاملی موجب بروز این اشتباه و انتساب این لقب به امام عصر علیه السلام گردیده است؟
به منظور یافتن منشا بروز این اشتباه کاربردهای مختلف واژه علیل در اسناد و متون روایی و رجالی شیعه به صورت گسترده بررسی شد. نتیجه آن شد که این تعبیر بیشتر در موارد ذیل به کار رفته است:
1. اغلب در روایاتی که به بیان احکام فقهی یا سؤالی در باره شخص علیل (مریض) پرداخته‌اند.۲
2. نامی برای دعای منقول از امام صادق علیه السلام که به دلیل ذکر این کلمه در آغاز آن به دعای علیل نامگذاری شده است.۳
3. لقب یا وصفی برای برخی از راویان مانند: «حَدَّثَنِی أَحْمَدُ بْنُ عَلِیل»۴ و «مِنْ كِتَابِ الْمَزَارِ لِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیلٍ الْحَائِرِی».۵ در رجال الکشی نیز به ندرت این لقب را در توصیف راویان می‌توان مشاهده کرد؛ مانند:
وَ كَتَبَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِیُّ مَعَ جَعْفَرٍ ابْنِهِ فِی سَنَةِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَتَیْنِ یَسْأَلُ عَنِ الْعَلِیلِ وَ عَنِ الْقَزْوِینِیِّ أَیُّهُمَا یَقْصِدُ بِحَوَائِجِهِ وَ حَوَائِجِ غَیْرِهِ فَقَدِ اضْطَرَبَ النَّاسُ فِیهِمَا...۶.
1.. روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج۱۴، ص۵۰۲. (مجلسی اول روضه المتقین را در سال ۱۰۶۴ هجری و لوامع صاحبقرانی را در سال ۱۰۶۶ق، به اتمام رسانده است. ر.ک: روضة المتقین، ج۱۴، ص۵۰۶ ؛ نیز لوامع صاحبقرانی، ج۸، ص۸۱۷؛ الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۸، ص۳۶۸.)
2.. مانند: بحار الأنوار، ج ۸۱، ص ۳۴۲ - ۳۴۳: ۱۶. دعائم الاسلام، روینا عن جعفر بن محمد، عن آبائه، عن علی علیه السلام أن رسول الله صلی الله علیه و آله سئل عن صلاة العلیل، فقال: یصلی قائماً، فإن لم یستطع صلی جالساً... .
3.. مانند: بحار الأنوار، ج ۹۲، ص ۱۸: ۱۸. دعوات الراوندی: دعاء العلیل عن الصادق علیه السلام: اللهم إنی أدعوک دعاء العلیل الذلیل الفقیر.... ؛ نیز: همان، ج ۷۸، ص ۲۰۹: و من دعاء العلیل: اللهم اجعل الموت خیر غائب ننتظره، و القبر خیر منزل نعمره، و اجعل ما بعده خیراً لنا منه، اللهم أصلحنی قبل الموت.
4.. مأئة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة، ص۱۶۶.
5.. بحار الأنوار، ج۲۵، ص۳۶۱.
6.. رجال الکشی، ص۵۲۷. لازم به ذکر است که در اسامی برخی محدثان واژه علیل گاه به صیغه مصغر (عُلَیل) ضبط گردیده است؛ مانند: «حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عُلَیْلٍ الْعَنَزِیُ»(الامالی للمفید، ص۳۱۸، ح۵ و ص۳۱۹، ح۶ و ص۳۵۱، ح۲) و «حَدَّثَنَی الْحَسَنُ بْنُ عُلَیْلٍ الْعَنَزِیُ» (مقاتل الطالبیین، ص۳۱۸)
