در این صورت، باید گفت در این روایت، با وجود دو تعبیر مبهم «الرجل» و «الغائب العلیل» این دو سؤال مطرح می‌شود: اولاً، مراد از «الرجل» کیست؟ ثانیاً، از تعبیر «الغایب العلیل» چه کسی اراده شده است؟
الف) مراد از الرجل در روایت مزبور
می‌دانیم که در روایات شیعه گاه به دلیل شرایط تقیه به جای تصریح به نام یا کنیه مشهور ائمه علیهم السلام با تعابیری از قبیل عبد صالح، العبد الصالح، الشیخ، العالم و الرجل یاد شده است؛ شرایطی که از عصر امام کاظم علیه السلام شدت یافته و در دوران امامان بعدی نیز ادامه داشت.
صاحب منتهی المقال در این باره می‌نویسد:
أقول: فی الأكثر یراد بالعالم، و الشیخ، و الفقیه، و العبد الصالح: الكاظم علیه السلام، لنهایة شدة التقیة فی زمانه صلوات الله علیه، و خوف الشیعة من تسمیته و ذكره بألقابه الشریفة، و كناه المعروفة.۱
مجلسی اول رحمه الله علیه معتقد است «الرجل» در روایات شیعه اغلب برای امام حسن عسکری علیه السلام به کار می‌رود؛۲ حال آن که مرحوم مامقانی (م1351ق) اکثر موارد کاربرد آن را برای امام کاظم علیه السلام دانسته است.۳ برخی از رجالیان همچون عنایة الله قهپایی(ق11)۴ و فخرالدین طریحی(م1085ق)۵ نیز امام هادی علیه السلام را مراد از این واژه
ذکر کرده‌اند.
از بررسی موارد استعمال تعبیر «الرجل» در محدوده کتب اربعه روایی روشن شد که از مجموع 36 بار تکرار آن در اسناد روایات، هیجده بار مراد امام هادی علیه السلام؛ ده بار مراد امام جواد یا امام هادی علیها السلام؛ سه بار مراد امام جواد یا امام هادی یا امام عسکری علیهم السلام ؛ دو بار مراد امام هادی یا امام عسکری علیهما السلام؛ یک بار امام عسکری علیه السلام؛ یک بار مراد امام زمان علیه السلام است و در یک مورد نیز منظور نامعلوم است.۶
1.. منتهی المقال فی أحوال الرجال، ج۱، ص۲۶
2.. روضة المتقین، ج۱۴، ص۵۰۲؛ لوامع صاحبقرانی، ج۱، ص۱۰۸.
3.. الفوائدالرجالیه من تنقیح الرجال، ج۱، ص۴۰۰.
4.. مجمع الرجال، ج۷، الفائدة الرابعة، ص۱۹۴-۱۹۵.
5.. جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، ص۱۸۴؛ مجمع البحرین و مطلع النیرین، ذیل ریشه ر ج ل.
6.. این آمار بر اساس اطلاعات موجود در نرم افزار رجالی درایة النور استخراج شده است.
