نقدي بر انتساب لقب و کنيه‌اي ناسازوار به امام عصر عليه السلام - صفحه 73

از این رو، می‌توان نتیجه گرفت که در کتب اربعه، «الرجل» اکثراً برای امام هادی علیه السلام و گاه برای امام عسکری علیه السلام و ندرتاً برای امام عصر علیه السلام به کار رفته و بر اساس طبقه، تعیین قطعی مصداق آن در برخی موارد میسر نبوده و فقط می‌توان محدوده اشتراک آن را بین دو یا سه امام مشخص کرد.
در تعیین مصداق «الرجل» در روایت مورد نظر (روایت کشی) چند دیدگاه مطرح شده است:
1. منظور امام هادی باشد؛ مرحوم حسن مصطفوی در تعلیقه خود بر همین عبارت کشی، «الرجل» را امام هادی دانسته‌ و می‌نویسد:
المراد بقرینة روایة 1009 و ما بعدها و قبلها هو أبو الحسن العسكریّ علیه السلام.1.
2 . مرحوم سید بحر العلوم امام هادی یا امام حسن عسکری علیهما السلام را محتمل دانسته است:
و المُرادُ بالرجلِ فی هذه الروایةِ، اما الامامُ أبو الحسنِ الهادی أو الامامُ أبو مُحمدٍ الحسنُ العَسكَریِّ علیهما السلام، إذ كُلٌ منهما یُلَقَّبُ بِه (الرَّجُلِ) تَقیَّةً. 2.
محمد تقی مجلسی رحمه الله علیه خود بر این باور است که واژه الرجل در روایات بیشتر برای امام حسن عسکری به کار می‌رود.3
3. مرحوم سید حسن شیرازی الرجل را کنایه از امام زمان دانسته است و ابهامات روایت را این گونه توضیح داده است:
...كُنتُ أنا و أحمدُ بنُ أبی عبدِ اللهِ بالعَسكَرِ (أی: سامراء) فَوَرَدَ عَلَینا رَسولٌ مِنَ الرَّجُلِِ (وَ

1.. رجال الکشی، ص۵۵۷، پاورقی ۳. روایت شماره ۱۰۰۹ چنین است: ابْنُ مَسْعُودٍ، قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْن‏ أَحْمَدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسی، عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الرَّازِیِ‏، قَالَ‏، وَرَدَ عَلَیْنَا رَسُولٌ مِنْ قِبَلِ الرَّجُلِ‏: أَمَّا الْقَزْوِینِیُّ فَارِسٌ: فَإِنَّهُ فَاسِقُ مُنْحَرِفٌ وَ تَکَلَّمَ بِکَلَامٍ خَبِیثٍ فَلَعَنَهُ اللهُ. وَ کَتَبَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِیُّ مَعَ جَعْفَرٍ ابْنِهِ فِی سَنَةِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَتَیْنِ یَسْأَلُ عَنِ الْعَلِیلِ وَ عَنِ الْقَزْوِینِیِّ أَیُّهُمَا یَقْصِدُ بِحَوَائِجِهِ وَ حَوَائِجِ غَیْرِهِ فَقَدِ اضْطَرَبَ النَّاسُ فِیهِمَا وَ صَارَ یَبْرَأُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ. فَکَتَبَ إِلَیْهِ: لَیْسَ عَنْ مِثْلِ هَذَا یُسْأَلُ وَ لَا فِی مِثْلِ هَذَا یُشَکُّ وَ قَدْ عَظَّمَ اللهُ مِنْ حُرْمَةِ الْعَلِیلِ أَنْ یُقَاسَ إِلَیْهِ الْقَزْوِینِیُّ سُمِّیَ بِاسْمِهِمَا جَمِیعاً فَاقْصِدْ إِلَیْهِ بِحَوَائِجِکَ وَ مَنْ أَطَاعَکَ مِنْ أَهْلِ بِلَادِکَ أَنْ یَقْصِدُوا إِلی الْعَلِیلِ بِحَوَائِجِهِمْ، وَ أَنْ تَجْتَنِبُوا الْقَزْوِینِیَّ أَنْ تَدْخُلُوهُ فِی شَیْ‏ءٍ مِنْ أُمُورِکُمْ، فَإِنَّهُ قَدْ بَلَغَنِی مَا یُمَوِّهُ بِهِ عِنْدَ النَّاسِ، فَلَا تَلْتَفِتُوا إِلَیْهِ إِنْ شَاءَ اللهُ. وَ قَدْ قَرَأَ مَنْصُورُ بْنُ عَبَّاسٍ هَذَا الْکِتَابَ وَ بَعْضُ أَهْلِ الْکُوفَةِ (همان ص ۵۲۶ و ۵۲۷)

2.الفوائد الرجالیة، ج۱، ص۳۸۶

3.. عبارت وی این گونه است: «و إذا ورد الرجل فالغالب العسکری علیه السلام لشدة التقیة فی زمانه»(روضة المتقین، ج‏۱۴، ص۵۰۱).

صفحه از 82