نقدي بر انتساب لقب و کنيه‌اي ناسازوار به امام عصر عليه السلام - صفحه 80

نقل کرده‌اند که امام صادق به ابو بصیر فرمودند: چون راه را گم كردی، پس بانگ برآور كه:
یَا صَالِحُ أَوْ یَا أَبَا صَالِحٍ‏ أَرْشِدُونَا إِلی الطَّرِیقِ یَرْحَمُكُمُ اللهُ.۱.
به نطر می‌رسد تعبیر ابا صالح در این روایت موجب شده برخی امام عصر را در هنگام مشکلاتی همچون گم شدن در سفر با این کنیه صدا زده و از آن حضرت استمداد جویند و به تدریج، گمان شده که این لفظ از کنیه‌های آن حضرت است. علامه مجلسی در بحار الأنوار این احتمال را این گونه مطرح کرده است:
و أبو صالح كنیته عند عامة العرب یكنونه به فی أشعارهم و مراثیهم و ندبهم، و الظاهر أنهم أخذوه من الخبر المذكور، و أنه المراد من أبی صالح الذی هو مرشد الضال فی الطریق....۲.
اما با توجه به مطالب ذیل، انتساب کنیه ابو صالح به آن حضرت به اعتماد روایت نقل شده از امام صادق قابل قبول به نظر نمی‌رسد؛ زیرا:
اولاً. طبق شواهدی که متذکر خواهیم شد، نام صحیح فریادرس گمشدگان _ که در روایت مزبور بدان اشاره شده -«صالح» است و نه «ابو صالح»؛
ثانیاً. به اعتماد روایات دیگر، وی از جنیان است و نه بشر؛
ثالثاً. شاهد و دلیلی بر این که منظور امام صادق در این روایت امام عصر باشد
وجود ندارد.

1.. من لا یحضره الفقیه، ج‏۲، ص۲۹۸، باب دعاء الضال عن الطریق، ح۲۵۰۶؛ بحار الأنوار، ج‏۷۳، ص۲۴۷ به نقل از المحاسن با این تفاوت که در نقل بحار الأنوار روایت به ابو جعفر امام باقر علیه السلام نسبت داده شده است. البته در متن موجودِ المحاسن، این روایت به جای «اَو» با «واو» و با صیغه مثنی از امام صادق علیه السلام گزارش شده که بیان‌‌گر وقوع تصحیف و اختلاف نسخ در برخی نقل‌‌های حدیث است. متن المحاسن موجود چنین است: «عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا ضَلَلْتَ فِی الطَّرِیقِ فَنَادِ یَا صَالِحُ‏ وَ یَا ابَا صَالِح‏ أَرْشِدَانَا إِلی الطَّرِیقِ رَحِمَکُمَا الله (المحاسن، ج‏۲، ص۳۶۲و ۳۶۳)

2.. بحار الأنوار، ج‏۵۳، ص۳۰۰. ادامه عبارت علامه مجلسی چنین است: «و لو نوقش فی ذلک و ادعی إمکان صدورها من بعض الصلحاء و الأولیاء فهو أیضا یدل علی المطلوب إذ لا یستغیث شیعته و موالیه علیه السلام إلا من هو منهم و واسطة بینهم و بین إمامهم الغائب عنهم، بل هو من رجاله و خاصته و حواشیه و أهل خدمته فالمضطر رأى من رآه علیه السلام»

صفحه از 82