اطلاعاتی و تجسسی قدرتمندی است که در مدیریت امیرمؤمنان حاکم بوده است.
از سوی دیگر، با توجّه به فراوانی نامههای اخلاقی، اجتماعی و تربیتی آن حضرت، اهمیّت نظارت مستمر بر کار کارگزاران و مدیران عالی نظام اسلامی خودنمایی می‌کند. اگر چه بعضی کارگزاران از صاحب دلان بودهاند، اما از آن جا که قدرت، فساد آور بوده و در صورت عدم کنترل دقیق و به موقع، ممکن بود که دست خوش انحراف شوند، نیز توجّه به این امر در نظام نظارتی امیرمؤمنان در خور تأمل است که نظارت بر همه ابعاد مورد انتظار مردم باید صورت گیرد؛ یعنی بعد اخلاقی، اداری، اقتصادی، اجتماعی، نظامی و غیره.

الف. توبیخ کارگزاران

گزارش کتابهای تاریخی و روایی از توبیخ آن حضرت نسبت به خطای کارگزاران، متفاوت است. در مواردی، با نامهای آرام، ضعف کارگزار را یاد آوری میفرمود و در جایگاه دیگری، تندی و قاطعیّت پیام، آن چنان تکان دهنده بود که خواب را از چشم
او میربود.
نامه ایشان به عبد الله بن عباس، کارگزار بصره، و هشدار آرام نسبت به رفتار نیک با اهالی بصره، او را در دسته اوّل قرار میدهد. حضرت خطاب به او مینویسد:
قَدْ بَلَغَنِی تَنَمُّرُكَ لِبَنِی تَمِیمٍ وَ غِلْظَتُك عَلَیْهِم ... فَارْبَعْ أَبَا الْعَبَّاسِ رَحِمَكَ اللهُ فِیمَا جَرَی عَلَی لِسَانِكَ وَ یَدِكَ مِنْ خَیْرٍ وَ شَرٍّ، فَإِنَّا شَرِیكَانِ فِی ذَلِكَ، وَ كُنْ عِنْدَ صَالِحِ ظَنِّی بِكَ وَ لَا یَفِیلَنَّ رَأْیِی فِیك؛¹ ‏‏بدرفتاری تو با «بنی تمیم» و خشونتت با آنها را به من گزارش داده‏اند ... ای ابو العباس، مدارا كن! امید است خداوند در مورد آنچه بر زبان و دستت از خیر و شر جاری شده، تو را بیامرزد؛ چرا كه هر دو در این رفتار شریكیم، و سعی كن كه حسن ظن من نسبت به تو پایدار بماند، و نظرم در باره تو دگرگون نشود!
نامه توبیخ آمیز امیرمؤمنان به زیاد بن ابیه، کارگزار حضرت در بصره و حوزه‌های اهواز، فارس و کرمان، او را در رده دوم قرار می‌دهد؛ آن گاه که نگاشت:
إِنِّی أُقْسِمُ بِاللهِ قَسَماً صَادِقاً! لَئِنْ بَلَغَنِی أَنَّكَ خُنْتَ مِنْ فَیْ‏ءِ الْمُسْلِمِینَ شَیْئاً صَغِیراً أَوْ كَبِیراً لَأَشُدَّنَّ عَلَیْكَ شَدَّةً تَدَعُكَ قَلِیلَ الْوَفْرِ ثَقِیلَ الظَّهْرِ ضَئِیلَ الْأَمْر؛².
صادقانه به خداوند، سوگند یاد می‏كنم! اگر گزارش رسد كه از غنایم و بیت‌المال