قدرت است. در صدر آیه 58 سوره نساء خداوند به ادای امانت به صاحبش، امر میفرماید:
إِنَّ اللهَ یَأْمُرُكُمْ أَن تُؤَدُّواْ الْأَمَانَاتِ إِلی أَهْلِهَ.
خطاب ظاهری آیه به تمام مسلمین بوده و بر پایه تفسیر معصومان علیهم السلام از جمله جلوههای بسیار مهم این مسؤولیت، در اختیار حاکمان است.۱
آیه در مجموع بیان‌گر آن است که حکومت، امانتی است نزد حاکمان که باید در نگهداری و صیانت آن کوشیده و با انجام صحیح مسؤولیّت اجتماعی‌شان و نیز رفتار عادلانه با مردم به این مهم دست یابند. تأکید امیرمؤمنان علیه السلام به عمر بن سلمه مخزومی و تقدیر از عملکرد وی، اثباتی دیگر برای این برداشت است، آن جا که فرمود:
فَلَقَدْ أَحْسَنْتَ الْوِلَایَةَ وَ أَدَّیْتَ الْأَمَانَة.۲.
با استناد به آیه، سخن امیرمؤمنان علیه السلام و روایات تفسیری می‌توان ادعا کرد که «فرمان خداوند مبنی بر ادای امانت به اهلش»، در حقیقت فرمانی است به تمامی قدرتمندان حکومتی که چنانچه فردی را از خود یا کارگزارانشان شایسته‌تر برای تصدّی مسؤولیّت یافتند، امور را به او واگذار کنند. این امر به قدری درخور تأمل است که رسول خدا صلی الله علیه و آله عدم التزام به آن را خیانت به خداوند میخواند؛۳ یعنی گزینش فردی برای مسؤولیّت، در حالی که بهتر از او وجود دارد.۴
ب. پرهیز از تخلفات شرعی و قانونی
فرمایشات امام علی علیه السلام در آغاز به کار کارگزارانش و نصایح و خطبههای پند آموز آن حضرت، کارگزاران را بر آن میداشت تا با ارزیابی درونی، از هرگونه لغزشی به دور باشند. با این همه از آنجا که قدرت، فساد آور است، تأثیر این سخنان در همگان یکسان نبوده، بسته به میزان تقوای کارگزاران، نمودهای متفاوتی داشته است.
جلوگیری از فساد مالی کارگزاران، حسابرسی بیت المال، ممانعت از حاتم بخشی مسؤولیّتها و نیز اموال بیت المال از دیگر اموری است که در حکومت علوی، مورد ارزیابی مداوم قرار می‌گرفت تا نیروهای قابل و مستعد، در چنگال دنیای فریبنده، رنگ نبازند. در
1.. ر. ک: البرهان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۰۱.
2.. ر. ک: همان
3.. مَنِ اسْتَعْمَلَ غُلَاماً فِی عِصَابَةٍ فِیهَا مَنْ هُوَ أَرْضَی لِلهِ مِنْهُ فَقَدْ خَانَ الله (مناقب آل أبی طالب علیه السلام، ج۱، ص۲۵۸).
4.. نظریه قدرت برگرفته از قرآن و سنت، ص۴۸۶.
