ب. پاداش اجتماعی
تقدیر از کارکنان و بزرگداشت اعمال و رفتار نیکوی آنان در برابر مردم و نیز خواص حکومتی، بر منزلت اجتماعی آنان افزوده و موجبات الگوگیری دیگران را فراهم میآورد. از سوی دیگر، مسؤولیت کارگزاران، محدود به عوام نبوده، در مقابل خواص نیز ملزم به انجام تعهد خویش‌اند. خواص گروهی از اطرافیان قدرتمندان هستند که به طور معمول، خود را در اجرای قانون موظف نمیبینند و امیرمؤمنان علیه السلام چه خوب روحیه آنان را میشناسد که به مالک آنان را این گونه معرفی میکند:
إِنَّ لِلْوَالِی خَاصَّةً وَ بِطَانَةً، فِیهِمُ اسْتِئْثَارٌ وَ تَطَاوُلٌ وَ قِلَّةُ إِنْصَافٍ فِی مُعَامَلَةٍ، فَاحْسِمْ مَادَّةَ أُولَئِكَ بِقَطْعِ أَسْبَابِ تِلْكَ الْأَحْوَالِ؛۱.
برای زمامدار، خاصان و صاحب اسراری است كه خود خواه و دست درازند، و در داد و ستد، با مردم عدالت و انصاف را رعایت نمیكنند. ریشه ستم آنان را با قطع وسائل از بیخ بر كن.
خواص، خود را وارث هر بهرهمندی و سودی در حکومت میدانند و از کارگزاران نه تنها اغماض، که همکاری در به دست آوردن آنچه میخواهند را طالب‌اند:
وَ لَا تُقْطِعَنَّ لِأَحَدٍ مِنْ حَاشِیَتِكَ وَ حَامَّتِكَ قَطِیعَةً، وَ لَا یَطْمَعَنَّ مِنْكَ فِی اعْتِقَادِ عُقْدَةٍ تَضُرُّ بِمَنْ یَلِیهَا مِنَ النَّاسِ فِی شِرْبٍ أَوْ عَمَلٍ مُشْتَرَكٍ یَحْمِلُونَ مَئُونَتَهُ عَلَی غَیْرِهِمْ، فَیَكُونَ مَهْنَأُ ذَلِكَ لَهُمْ دُونَكَ، وَ عَیْبُهُ عَلَیْكَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ؛۲.
و به هیچ یك از اطرافیان و بستگان خود زمینی از اراضی مسلمانان وامگذار، و
باید طمع نكنند كه قرار دادی به سود آنها منعقد سازی كه مایه ضرر سایر مردم باشد؛ خواه در آبیاری و یا عمل مشترک دیگر، به طوری كه هزینههای آن را بر دیگران تحمیل كنند كه در این صورت، سودش برای آنها است و عیب و ننگش برای تو در
دنیا و آخرت.
اولین دستور العمل امیرمؤمنان اجرای حق درباره خواص و نزدیکان است:
وَ أَلْزِمِ الْحَقَّ مَنْ لَزِمَهُ مِنَ الْقَرِیبِ وَ الْبَعِیدِ وَ كُنْ فِی ذَلِكَ صَابِراً؛۳.
حق را در باره آنها كه خواهان حقند چه خویشاوند، و چه بیگانه رعایت كن، و در این باره صابر باش و به حساب خدا بگذار (و پاداش این كار را از او بخواه).
