درنگي در مفاد روايي و تفسيري آيه يا لَيتَني کُنتُ تراباً - صفحه 161

تطبیق چنین آورده‌اند:
هو کون اللفظ بصفة یجری فی حکمه علی کثیرین، سواء کان شمولها علی نحو العموم او الاطلاق او بالغاء الخصوصیة و تسویة الحکم النازل فی الخاص الی غیر المنزّل فیه او تنقیح المناط او تشریک المماثلین، و لا فرق بین أن یکون شمول کل واحد من ذلک من باب الظواهر او البطون و موارد التأویل؛۱.
لفظ به گونه‌ای است که بر مصادیق فراوان حمل و تطبیق شود؛ اعم از این که این شمول به نحو عموم یا اطلاق یا با الغای خصوصیت و تساوی حکم نازل شده در مورد خاص به مورد غیر مورد نزول یا تنقیح مناط یا تشریک دو مماثل باشد.... تعارض ندارد که این شمول برای مصادیق از باب ظواهر یا بطون و موارد تأویل باشد.
تعبیر جری از روایات گرفته شده است؛ مانند این حدیث:
حمران بن اعین قال: سألت ابا جعفر علیه السلام عن ظهر القرآن و بطنه، فقال: ظهره الذین نزل فیهم القرآن و بطنه الذین عملوا بمثل اعمالهم یجری فیهم ما نزل فی اولئک؛۲.
حمران گوید: از امام باقر علیه السلام در باره ظهر قرآن و بطن آن پرسیدم، امام فرمود: مراد از ظهر افرادی هستند که قرآن در باره آنان نازل شده است. و مراد از بطن کسانی هستند که مانند آنان عمل کردند؛ در باره آنان جاری می‌شود، ‌آنچه در مورد مصادیق نزول است.
به این ترتیب، اختلاف و تفاوت بین روایات تفسیری ذیل یک آیه توجیه می‌شود. چنین تفاوت و تناقضی گاه مورد سؤال اصحاب ائمه نیز بوده است. روایت زیر گویای این مطلب است:
عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: إِنَّ اللهَ أَمَرَنِی فِی كِتَابِهِ بِأَمْرٍ، فَأُحِبُ‏ أَنْ‏ أَعْمَلَهُ. قَالَ: وَ مَا ذَاكَ؟ قُلْتُ‏: قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ‏ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ». قَالَ: «لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ»، لِقَاءُ الْإِمَامِ وَ «لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ»: تِلْكَ الْمَنَاسِكُ. قَالَ عَبْدُ اللهِ بْنُ سِنَانٍ، فَأَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام، فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ»؟ قَالَ: أَخْذُ الشَّارِبِ، وَ قَصُّ الْأَظْفَارِ، وَ مَا أَشْبَهَ ذلِكَ. قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، إِنَ‏ ذَرِیحَ‏ الْمُحَارِبِیِّ حَدَّثَنِی عَنْكَ بِأَنَّكَ قُلْتَ لَهُ: «لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ»: لِقَاءُ الْإِمَامِ وَ «لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ»: تِلْكَ‏ الْمَنَاسِكُ‏؟ فَقَالَ: صَدَقَ ذَرِیحٌ، وَ صَدَقْتَ؛ إِنَّ لِلْقُرْآنِ ظَاهِراً وَ بَاطِناً، وَ مَنْ یَحْتَمِلُ‏ مَا یَحْتَمِلُ ذَرِیحٌ؟۳.

1.. اسباب اختلاف الحدیث، ص۵۴۴.

2.. معانی الاخبار، ص۲۵۹

3.. الکافی، ج‏۹، ص۲۴۷

صفحه از 163