دست می‌یابد.¹

کارکردهای اسباب نزول در تفاسیر

مفسران بسیاری در تفسیر خود از اسباب نزول کمک گرفته‌اند. برخی از ایشان به نقل صرف روایات بسنده کرده و از هر گونه نقادی و تجزیه وتحلیل پرهیز کرده‌اند و برخی دیگر، با پرهیز از نقل بدون چون و چرای این روایات و قرار دادن آن در بوته نقد، پس از تحلیل سند و متن آن، به بررسی صحت و سقم آن در کنار تفسیر اهتمام ورزیده‌اند. اینان تلاش كرده‌اند دایره معنایی آیات را به روایات اسباب نزول محدود نكنند. دانشمندان علوم قرآنی برآنند كه فهم این گونه آیات، تنها در چارچوبی كه آن سبب یا مناسبت خاص معین می‌كند، میسور است و معتقدند شرط آن كه مفسر بر فهم معانی قرآن توانایی یابد، این است كه بیشتر زمینه‌های نزول آیات و مراحل پیدایش و شكل گیری سروش وحی را بشناسند و منطقی نیست مفسران بدون در نظر گرفتن خصوصیت سبب نزول در آیات به عمومیت و اطلاق الفاظ آن تمسك جویند. به تعبیر دیگر، عمومیت بعضی از الفاظ، بدون استناد به سبب نزول و جنبه خاص آن ممكن است مفسر را دچار خطا در فهم نماید.
از فزونی یا کاستی بیش از اندازه گزارش‌ها در برخی تفاسیر، دیدگاه مفسر را نسبت به اعتبار و بی‌اعتباری روایات اسباب نزول نمی‏توان دریافت؛ زیرا برخی تفاسیر هر چند حجم اندکی از تفاسیر خود را به نقل اسباب نزول اختصاص داده‌اند، اما مفسر نسبت به نود درصد آنها تلقی مثبت داشته و آن را پذیرفته است؛ چنان که این موضوع را در تفسیر فخر رازی می‌بینیم و بر عکس، برخی دیگر از مفسران، هر چند تعداد زیادی اسباب نزول نقل کرده‌اند، ولی نسبت به بیشتر روایات آن، دیدگاهی انتقادی داشته و آن را انکار کرده‌اند؛ مانند آن چه در تفسیر المنار دیده می‌شود.^۲

اهمیت شناخت اسباب نزول

الفاظ بسته به حقیقت و مجاز و اشتراک و حالت‌های متفاوت و اسلوب‌های متعدد، در معانی مختلف به‌ كار می‌روند و مراد و منظور واقعی فقط از طریق قرینه‌های موجود هنگام ادای كلام به دست می‌آید. قراین كلامی می‌تواند لفظی، معنوی و یا عقلی باشد. اگر قرینه لفظی در كلام نباشد، اسباب نزول قرینه كمک كننده برای فهم و توضیح نص