بررسي ميزان تأثير روايات سبب نزول در تفسير - صفحه 199

هر کس بمیرد و مولایی نداشته باشد، اموال آن شخص جزو انفال بوده و به امام اختصاص دارد.۱.
فخر رازی، بدون توجه به سبب، نوشته است:
انفال شامل غنائم و غیر غنائم می‌شود.۲.
در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است:
انفال اموالی است که از دار الحرب به دست آید و زمینی که صاحبانش آن را تخلیه کنند. همچنین میراث کسی که وارث ندارد و زمینی که به دست حکام باشد، بیشه‌ها، بیابان‌ها، اراضی بایر، قله کوه‌ها، مراتع، جنگل‌ها و...۳.
بررسی واژه نفل این معنای عام را تأیید می‌کند؛ چنان که صاحب مقاییس می‌نویسد:
اصلٌ صحیحٌ یدلّ علی عطاء و إعطاء.۴.

صاحب تهذیب نوشته است:
النفل ما کان زیادة علی الأصل...۵.
فیومی نوشته است:
و منه النافلة فی الصلاة لأنها زیادة علی الفریضة.۶.
نمونه دیگر، ابن كثیر با استفاده از روایات سبب نزول آیه: «و ما كان الله
لیضیع إیمانكم»،۷ ایمان را به «صلاة» تفسیر كرده است؛ چون یهود از تغییر قبله
سوء استفاده‌های سیاسی كردند و میان مسلمانان شبهه و تردید ایجاد كردند و گفتند
پس حكم كسانی كه به سوی بیت‌المقدس نماز می‌خواندند و قبل از تغییر قبله از دنیا رفتند، چیست؟ آیه: «و ما كان الله لیضیع إیمانكم» نازل شد. پس ایمان در این جا به معنای نماز است.۸

1.. همان

2.. تفسیر الکبیر، ج۸، ص۱۱۶؛ نیز ر.ک: التبیان، ج۵، ص۷۲؛ التحریر و التنویر، ج۹، ص۸-۹؛ المنار، ذیل این آیه

3.. مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۵۸

4.. معجم مقاییس اللغه، ج۶، ذیل این واژه

5.. تهذیب اللغه، ج۱۵، ص۳۵۵

6.. مصباح اللغه؛ ر.ک: التحقیق فی کلمات القرآن، ج۱۲، ص۲۰۹-۲۱۱

7.. سورۀ بقره، آیۀ۱۴۳.

8.. تفسیر ابن کثیر، ذیل این آیه؛ نیز ر. ک: المنار، ج۲، ص۱۱.

صفحه از 214