_ نمونه دیگر: «لیس علی الذین آمنوا و عملوا الصالحات جناحٌ فیما طعموا اذا ما اتّقوا و آمنوا و عملوا الصالحات ثم اتّقوا و آمنوا ثمّ اتقوا و أحسنوا و الله یحبّ المحسنین».۱
مطابق ظاهر آیه، مؤمنانی كه به اعمال صالح اقدام كرده‌اند، و سابقه خوبی در مسیر نهضت اسلام دارند، چون تقوا پیشه كنند و به انجام اعمال صالح اهتمام ورزند، خداوند ایشان را در ارتكاب گناهانی كه انجام داده‌اند، مانند شرب خمر، مورد مؤاخذه قرار نمی‌دهد و همان سابقه نیك، جبران خطا كاری ایشان را خواهد نمود.
لذا گفته شده بدون توجه به اخبار سبب نزول در این آیه دچار این فهم نادرست خواهیم شد و تصور شده كه آیه بدون آگاهی از سبب نزول گواه حلال بودن تمام خوردنی‌ها از جمله شراب است.۲
مطابق روایات اسباب نزول، پس از نزول آیه تحریم شراب و قمار (آیه90 سوره مائده) برخی از مسلمانان نسبت به برادران در گذشته و شهدایی كه قبل از اعلام تحریم از دنیا رفته‌اند و هنوز این دو كار را ترک نكرده بودند، نگران شده و پرسش نمودند. آیه فوق نازل شد و به آنها پاسخ داد و تكلیف آن دسته از مسلمانان را روشن كرد. لذا نمی‌توان، با استناد به این آیه، به مباح بودن شراب‌خواری حكم كرد؛ چنان که كسانی مثل عمرو بن معد یكرب و عثمان بن مظعون یا قدامة بن مظعون۳ با استناد به این آیه چنین كردند. جالب است بدانیم وقتی عمر قدامه را احضار كرد و او را به حدّ شرب خمر محكوم كرد، قدامه به آیه شریفه استناد جست و عمر از پاسخ درماند، و امام علی با رهنمود خود در زمینه نزول آیه، حكم حدّ را لازم دانست.۴
حال، پرسش این است كه آیا به راستی ظاهر آیه چنان گنگ و مبهم است كه صحابه را این چنین دچار حیرت و گمراهی نموده است؟ و آیا راه حل ابهام، فقط آگاهی از اخبار
1.. سورۀ مائده، آیۀ ۹۳.
2.. الإتقان، ج۱، ص۱۰۸.
3.. بی‌شک، قدامة بن مظعون صحیح است؛ نه آن طور که زرکشی بیان کرده و نام عثمان بن مظعون را آورده. سیو‌‌طی هم از او پیروی کرده است. این قطعاً اشتباه است؛ چون عثمان بن مظعون در نبرد بدر در سال دوم هجری کشته شده است و در قبرستان بقیع دفن شد و این آیات سه سال بعد نازل شد. او از عابدان و زاهدان مکه محسوب می‌‌شود و قبل از اسلام خمر را بر خود حرام کرده بود(الإصابة فی تمیز الصحابه، ج۲، ص۴۵۷؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۱۵۵) اما برادرش قدامه تا زمان خلافت عمر زنده بود و داستان مربوط به اوست، وی در زمان خلافت علی بن ابی‌طالب وفات یافت.
4.. ر. ک: تفسیر العیاشی، ج۱، ص۳۴۱؛ صحیح البخاری، کتاب تفسیر، سوره مائده، ذیل این آیه؛ تفسیر ابوالفتوح رازی، ج۴، ص۶۰؛ کشف الأسرار، ج۳، ص۲۲۷؛ المیزان، ج۶، ص۱۳۴؛ تاریخ قرآن، ص۶۳۱، اسباب النزول، حجتی، ص۸۶.
