تشريح تدبير به كار رفته در هليله‏

امام عليه السلام : مى‏دانى كه اين هليله با اندازه‏گيرى معيّن و نقّاشى و تركيب خاصى صورت‏بندى شده و اجزاى مختلف و رنگ‏هاى گوناگون آن ، در داخل يكديگر جا داده شده‏اند : سفيد در زرد و نرم بر سخت ، و هر يك از طبقات مختلف آن ، داراى خاصيتى جداگانه است .
هليله داراى پوستى است كه آن را آب مى‏دهد و داراى عروقى است كه آب در آنها جريان دارد ، و برگ ، پوشش آن است كه آن را از سرما و گرما حفظ مى‏كند و مانع مى‏شود كه باد ، طراوت و شادابى هليله را از بين ببرد .
طبيب : اگر برگ روى هليله را فرا مى‏گرفت بهتر نبود؟
امام عليه السلام : تدبير خدا بهتر است . اگر چنان كه مى‏گويى ، بود ، نسيمى به آن نمى‏رسيد تا شادابش كند ، و نه سرمايى مى‏ديد تا آن را سخت نمايد ، و در اين صورت متعفّن مى‏شد ، و از طرفى چون نور خورشيد نمى‏ديد ، كامل نمى‏شد و نمى‏رسيد .
ولى [ در شكل كنونى ،] گاه خورشيد و گاه باد و گاه سرما مى‏بيند تا كامل مى‏گردد ، و اين امور را خداوند با قدرت لطيف و تدبير حكيمانه خود مقرّر فرموده است‏ .
طبيب : اين مقدار توضيح براى شناختن نقشه و شكل هليله كافى است . اكنون همان‏طور كه وعده داديد ، بفرماييد چه تدبيرى در آن به كار رفته است؟
امام عليه السلام : آيا اين هليله را پيش از كامل شدن ديده‏اى ، آن وقت كه دانه كوچكى بود و چيزى جز آب در ميانش نبود و هسته ، مغز ، پوست ، رنگ ، مزه ، و سختى نداشت؟
طبيب : آرى ، ديده‏ام .
امام عليه السلام : بگو بدانم اگر طرّاح حكيم و دانا در سازماندهى آن دانه بسيار كوچك - كه جز آب در ميان ندارد - دخالت نمى‏كرد ، امكان داشت كه قسمت‏هاى مختلف هليله با نظامى كه توضيح داده شد ، تشكيل گردد؟
اگر طرّاح هنرمندى درباره اين دانه ، طرح‏ريزىِ وجود هليله را نمى‏نمود ، نهايت اين بود كه با بزرگ شدن آن ، آبش زياد مى‏شد ؛ ولى هرگز هليله به وجود نمى‏آمد .