[ 125 ]

[ جنگ و صلح على(ع) به مصلحت و مبتنى بر عقلانيت ]

[ جبهه حق على(ع) در مقابل اهل باطل در جمل و صفين ]

آنگه گفته است:
و نبينى كه چون نوبتِ خلافت بدو رسيد، در حرب صفّين به يك ساعت سى هزار مرد كشته شدند، و عبداللَّه عبّاس او را مى‏گفت: مصلحت در آن است كه اين عاملان عِراق و شام ^۱ و آذربيجان ^۲ و مصر و مغرب بر اعمال خودشان ^۳ مقرّر دارى تا بيعت به تو فرستند، آنگه بعد از آن اگر خواهى معزولِ‏شان بكنى. على مى‏گفت كه نكنم كه نبايد كه ايشان جورى در عهدِ خلافت من بكنند كه من بدان مأخوذ باشم تا بنگرم تا خود

و القاسطين و المارقين»؛ ^۱ اگر امام صلح كرد، از رسول آموخت؛ اگر جنگ كرد از او ديد؛ اگر اين در صفّين ظفر نيافت، او در حنين ظهر نيافت؛ اگر او روز فتح مكّه ظفر يافت، او روزِ جمل ظفر يافت؛ اگر او مواسات كرد براى مصلحت [ و باسمك اللّهمّ ^۲ نوشت اين نيز مواسات كرد و در خانه ^۳رفت تا غير متصرّف شد از براى مصلحت ^۴ ]؛ و اگر او سال و مه ^۵ تيرِ دلِ مشركان شد، اين نيز روز و شب خارِ ديده مجبّران شد. ^۶ اين را بر آن قياس مى‏بايد كردن تا هيچ شبهتى بنماند با چندينى ^۷ حجّت و بيّنت. و الحمدُ للَّه النّاصر لأوليائِه، و القاهر على‏ أعدائِه.