گاهى در كلمه يا سخنى، دگرگونى آوايى پديد مىآيد؛ به اين معنا كه واج يا واجهايى از آن حذف مىشود يا تغيير مىيابد. دگرگونى و حذف واجهاى كلمه و سازه، گروه و اقسامى دارد مانند: قلب، ابدال؛ افزايش؛ تخفيف؛ ترخيم؛ نحت؛ و تصحيف.۱
در اين بخش، با توجّه به گستردگى موضوع و براى جلوگيرى از اطاله كلام، فقط به مهمترين مباحث آنها مىپردازيم و به نمونههايى كه در باره آنها در كتاب نقض آمدهاند، اشاره مىكنيم.
1. ابدال واجها
گاهى طبق قواعد زبانشناسى، پارهاى از حروف و واجها به خصوص آنها كه مخرج و واجگاهشان مجاور و نزديك يكديگرند، به هم بدل مىشوند. گاهى اين تبديل، بين واجهايى كه همواجگاه نيستند نيز صورت مىگيرد. سنگينىِ حروف و هجاها و دشوارىِ تلفّظ نيز از عوامل ابدال هستند.۲
ابدال، اقسامى دارد، از جمله مىتوان آن را به دو قسم عمده تقسيم كرد: 1. ابدال مصوّتها؛ 2. ابدال صامتها.۳ با توجّه به تداخل و نزديكى نمونههاى ابدال و تخفيف مصوّتها، اين قسم در همان بخش تخفيف مصوّتها، بررسى مىشود.
نمونههايى از ابدال صامتها
نبشتن (ص356)؛ زفان (ص372)؛ فرهنج (ص469)؛ گرماوه (ص582)؛ چفسيدن (ص569)؛ بدتر/ بتر (ص287)؛ بربيختن/ برپيختن (ص251)؛ پراكنده/براكنده
