پيش‏گفتار

عبد الجليل قزوينى رازى و كتاب «نقض»

كتاب نقض يا همان كتاب بعض مثالب النواصب فى نقض «بعض فضائح الروافض» ، تأليف نصير الدين ابو الرشيد عبد الجليل بن ابى الحسين قزوينى رازى، از دانشمندان و عالمان امامى شهررى، در سده ششم هجرى است. وى بنا بر آورده دكتر صفا، در سال 504 ق، ولادت يافته و بعد از سال 585 ق، درگذشته است.^۱
شيخ الواعظين نصير الدين عبد الجليل بن ابى الحسين بن ابى الفضل قزوينى رازى، عالم، مفسّر و متكلّم شيعى، از محضر اساتيدى همچون برادرش - اوحد الدين ابو عبد اللَّه حسين - و همچنين امام ابو منصور مظفّر العبّادى - كه از مشاهير و اعاظم علماى زمان خود بود - ، بهره برد. در عصر او، يكى از غُلات اهل سنّت و نواصب رى - كه حدس زده مى‏شود نامش شهاب الدين تواريخى شافعى باشد - ، پس از حدود بيست و پنج سال، بودن در زى تشيّع و بازگشت به اصل خويش، اقدام به تأليف مجموعه‏اى به نام بعض فضائح الروافض نمود.
ذكر كلمه «فضائح»، در اين جا به آن سبب است كه در دوره مناقشات مذهبى، هريك از فِرَق اسلامى مى‏كوشيد تا موارد ضعف فرقه‏هاى ديگر را بنا بر نظر و طريقه خود بجويد و آنها را بزرگ و واژگونه كند.
حتّى اگر لازم مى‏دانست پيرايه‏هايى نيز بر آنها ببندد و هريك از آن موارد را به عنوان رسوايى معرفى كند.

قسمت معانى حروف اضافه و ربط، از كتاب دستور زبان خطيب‏رهبر و دستور مفصّل امروز فرشيدورد استفاده شد و در مجموع، مبحث نقش‏نما، طبق تقسيم‏بندى‏هاى دكتر وحيديان كاميار، صورت گرفت.
در فصل دهم، وندها و كلمات مشتق، شناسايى و توضيح داده شدند و در اين بررسى، نقطه نظرهاى فرشيدورد و انورى - احمدى گيوى، ملاك قرار گرفتند.
فصل يازدهم، به واج‏ها اختصاص يافت. در اين فصل، تحوّلات واج‏ها و تفاوت آنها با فارسى امروز در نظر گرفته شد و از آثار فرشيدورد و وفايى استفاده شد.
كتاب، با كلّياتى در باره خصوصيات دستورى كتاب نقض پايان مى‏پذيرد كه در واقع، نتيجه‏اى از يافته‏ها و ويژگى‏هاى دستورى كتاب نقض است.
در پايان، فهرستى از منابع و مآخذِ به‏كار رفته در اين تحقيق، به صورت الفبايى آمده است.
گستردگى كار، اين تحقيق را از نقص و كاستى مبرّا نساخته است و مطمئناً لغزش‏هايى به آن راه يافته است كه از نگاه تيزبين محقّقان، پوشيده نخواهد ماند.

قبا گر حرير است و گر پرنيان‏به ناچار حشوش بود در ميان!
در خاتمه سخن، لازم مى‏دانم مراتب سپاس و قدردانى خود را از استاد ارجمند دكتر مستعلى ابراز كنم. همچنين از ره‏نمودهاى استاد دكتر اورنگ ايزدى تشكّر و قدردانى كنم كه با سعه صدر فراوانشان، هميشه راه‏گشاى حقير در انجام يافتن اين پژوهش بوده‏اند.
سپاس ديگرم از استاد فرهيخته جناب آقاى دكتر مهدى محقّق است كه انگيزه تحقيق روى اين موضوع را در ذهن من برانگيخت و در طول كار پژوهشى، همواره از نظريات صائب ايشان بهره‏مند بوده‏ام.