درآمد

كتاب نقض، موسوم به بعض مثالب النواصب فى نقض «بعض فضائح الروافض»، تصنيف عبد الجليل قزوينى رازى، يكى از مهم‏ترين متون كلامى شيعه است كه به زبان پارسى، نگاشته شده است و ردّى است بر كتاب بعض فضائح الروافض، كه در آن كتاب، اصول و فروع و افكار و كردار شيعيان، به باد استهزا و ناسزا گرفته شده بود. كتاب نقض، علاوه بر جنبه دينى و كلامى، در ادبيات فارسى نيز از اهمّيت خاصى برخوردار است؛ چه در آن، تنها مسائل علم كلامْ مورد بررسى و تعمّق قرار نگرفته است؛ بلكه بسيارى از امور زندگى مردمِ آن روزگار از زشت و زيبا و هنجار و ناهنجار، منعكس شده‏اند. اين كتاب در حقيقت، آيينه‏اى است از روش زندگانى و افكار و كردار مردم رى و ايران مركزى در سده ششم هجرى، و كارنامه‏اى است از مدنيت و فرهنگ چند سده اين مرز و بوم؛ چه تازه نيم‏قرن از تأليف اين كتاب گذشته بود كه اقوام خونخوار و ويرانگر تاتار، از دشت‏هاى آسياى مركزى به سوى سرزمين‏هاى آباد و مهد تمدّن بشرىِ اين سوى عالم سرازير شدند، و در كوتاه زمانى، بود و نبود ما را نابود ساختند. گرچه پيش از آنان نيز قبايل ويرانگر ديگرى نظير غزنويان و خوارزم‏شاهيان و غير آنان بر ما تاختند و به نوبه خود تا توانستند كشتند و نابود كردند و به تعبير عطاملك جوينى: «آمدند و كندند و سوختند و كشتند و بردند و رفتند».^۱
به هرحال اين كتاب - كه تا اندكى پيش از آن كه اين بلايا بر سر ما فرود آيد، تأليف شده - ، برحسب معمول مى‏بايست چون ديگر گنج‏هاى علمى و ادبى ما دستخوش بوار و نابودى مى‏گرديد؛ امّا با آن كه چند قرن در محاق غيبت بود و گمان مى‏رفت كه