سبكى، تاريخى و جغرافيايى و...) پرداخته شود كه عبارت اند از:
1. ويژگى‏ها و ارزش‏هاى تاريخى - جغرافيايى؛
2. ويژگى‏ها و ارزش‏هاى ادبى؛
3. تفاوت سبكى نثر بعض فضائح الروافض با نثر نقض.

1. ويژگى‏ها و ارزش‏هاى تاريخى - جغرافيايى‏

هدف اين بخش، پرداختن به زمينه‏هاى تاريخى و جغرافياى كتاب نقض است. هرچند كه ذبيح اللَّه صفا به صورت گذرا به برخى ارزش‏هاى تاريخى و جغرافياى كتاب اشاره كرده، با اين حال براى دستيابى به ارزش اثر، پرداختن بيشتر به آن، لازم و ضرورى مى‏نمايد. بايد يادآور شد كه محتواى اين اثر، معارضه و محاجّه اهل سنّت و شيعه است و همان طور كه مى‏دانيم تا كنون نيز آثارى فاخر در اين زمينه همچون نهج الحق علّامه حلّى (648 - 726 ق) و احقاق الحق قاضى نور اللَّه شوشترى (م 1019ق) و بسيارى ديگر نگاشته شده‏اند؛ ليكن برجستگى‏ها و مزاياى بسيارى كه متن اين اثر در اختيار پژوهشگران حوزه‏هاى تحقيقى‏اى چون: تاريخ، جغرافى، مردم‏شناسى، جامعه‏شناسى و دين و ديگر زمينه‏ها قرار مى‏دهد، اين اثر را در كنار آن آثار، جاى داده است. نكته بسيار مهمّى كه حتماً بايد به آن توجّه داشت، اين است كه از آن جا كه فلسفه وجودى اين اثر، استدلال و پاسخ در باب مسائل اعتقادى است، پس در بسيارى از موارد، چه ادّعايى كه طرح شده و چه پاسخى كه ارائه گرديده، در مظان سَلب و ايجاب علمى و تاريخى اند؛ ولى هدف ما، اشاره به بخش‏هايى از تاريخ است كه از ميان اين سؤال و جواب‏ها مى‏درخشند و خودنمايى مى‏كنند. برجستگى‏هاى تاريخى - جغرافيايى كتاب نقض را به بخش‏هايى زير مى‏توان تقسيم‏بندى كرد:

الف. نام شهرها، آبادى‏ها و مكان‏ها

يك. كاربرد شكل قديم اسامى شهرها و آبادى‏ها

آبه‏[ : آوه / آوج‏] ^۱: بايست كه به قم و كاشان و آبه و بلاد مازندران و سبزوار و ديگر

نابود شده، خوش‏بختانه از گزند حوادث روزگار مصون ماند و اكنون در دست ماست.
در آن روزگاران و خصوصاً در سده‏هاى ششم و هفتم هجرى، پيروان مذاهب و گروه‏هاى مختلف اسلامى، با قلم و زبان و متأسفانه در برخى موارد با شمشير، به جان يكديگر افتاده، خون يكديگر را مى‏ريختند و گرچه اختلاف فكرى براى رسيدن به راه درست، رحمت است، با اين حال، شدّت تعصّب و جهالت، اختلاف فكرى را در موارد بسيارى به جنگ و خونريزى مبدّل مى‏كرد. سرزمين ما پُر است از ميدان‏هاى نبرد و خونريزى كه گذشتگان ما از روى بى‏خردى برپا نمودند؛ و اگر چنين فضاى آكنده از دشمنى و كينه‏توزى بر ما چيره نشده بود، بى‏شك به آن آسانى، حملات تاتار و صليبيّون، ما را از پا در نمى‏آورد.
همان طور كه گفته شد، تأليف كتاب‏هاى كلامى و عقيدتى در آن چند سده، افزونى يافت، و اين گونه برخوردهاى فكرى در مناطق گوناگون، رنگ مخصوص به خود گرفت. مسلمانان در پىِ آشنايى يا برخورد بيشتر با ملل غير اسلامى، كتاب‏هايى در ردّ و ابطال اديان ديگر (نظير يهود و مسيحيت) تأليف نمودند.^۱ اين مباحث در شهرها و مناطق مسلمان‏نشين، بين گروه‏ها و فِرَق مختلف مسلمان درگير بود. پُر واضح است كه اختلاف عقيدتى تا آن جا كه اصولى و بر مبناى حق‏طلبى باشد، سازنده و مفيد است، و محصول آن، بسيارى از كتب ارجمند كلامى است كه از جمله افتخارات ما به حساب مى‏آيند؛ ولى متأسّفانه چنان كه گفته شد، حتّى بسيارى از مردم اهل فضل، در اثر شدّت تعصّب و جهالت، اختلافات فكرى را دامن مى‏زدند تا آن جا كه به خونريزى و كُشتار و آتش زدن و ويران كردن سرزمين‏هاى فراوانى منجر مى‏شده است كه مستندات تاريخى فراوانى از اين مطلب، به عنوان شاهد مثال، در كتاب نقض نيز آورده شده‏اند.
به هر روى، اين اثر نفيس، مزاياى بى‏شمارى دارد كه باعث شد در فصلى جداگانه و هر چند مجمل، به بررسى و ارائه اين ويژگى‏ها (شامل برجستگى‏ها و ويژگى‏هاى