جمله مركّب يا جمله بزرگ، آن است كه در داخل آن، جمله وارد شده باشد و بيش از يك مسند يا فعل داشته باشد و در آن، حروف ربط و گروه‏هاى ربطى و ادوات دستورى به كار رفته باشد و به دو دسته پيوسته يا همسانى و هم‏بسته يا وابستگى تقسيم مى‏شود.^۱
در كتاب نقض، جمله‏هاى مركّب دوبندى، سه بندى، چهاربندى، و پنج بندى به كار رفته‏اند كه به نمونه‏هايى اشاره مى‏شود.

الف. جمله‏هاى مركّب دوبندى‏

يك. پايه + وابسته‏

بر هيچ دانشمند و دانا پوشيده نماند كه بهتان و زور و كذب است. (ص 262)
عجب است كه در تواريخ، بنديده است. (ص 518)

دو. وابسته + پايه‏

اگر عجز و توقّف به مصلحت، نقصان امامت على كند، عجز و توقّف همه انبيا در اوّل بعثت، نقصان رسالت ايشان كند. (ص 333)
اگر عبّاس را قدرى و منزلتى و مرتبتى بودى به نزديك نواصب، امامت در غيرِ وى دعوى نكردندى. (ص 514)

سه. قرار گرفتن وابسته، درون پايه‏

هر آيت كه نه در حقّ على باشد بر وى بستن، بدعت و تهمت و ضلالت باشد. (ص‏179)

چهار. جمله‏هاى هم‏پايه + حرف ربط هم‏پايگى‏

همه اعمامش از وى تبرّا كردند، بوطالب او را برگرفت و به خانه برد و تربيت كرد. (ص 510)
صفّه چهارم كه صفت ملحدى دارد، آن است كه ملحد، موجب و موثّر در معرفت بارى تعالى، قول پيغمبر گويد و از عقل و نظر تبرّا كند. (ص 448)

سه. حذف مفعول‏

حذف مفعول به قرينه معنوى‏

هر ملحدى كه در حدود گردكوه و... ناپديد شد، چون [اورا] بازجستند، سرش در سارى يا ارم برسر نيزه شاه شاهان يافتند. (ص 110)
در فصلى كه او تشنيع زده است كه اماميه، بوبكر و عمر را دوست ندارند و بد[آنها را ]گويند. (ص 254)

2. جمله مركّب‏

جمله مركّب، جمله‏اى است كه در آن بيش از يك فعل به كار رفته باشد. جمله‏هاى ساده‏اى كه جمله مركّب را تشكيل مى‏دهند، از حيث بار مفهوم و نقش، دو گونه‏اند: جمله پايه و جمله پيرو.
جمله پايه: آن قسمت از جمله مركّب است كه غالباً غرض اصلى گوينده يا نويسنده را در بردارد و قابل تأويل به غير جمله نيست.
جمله پيرو: آن جزء از جمله مركّب است كه غالباً همراه جمله پايه مى‏آيد و وابسته به جمله پايه است؛ يعنى مفهومى از قبيل زمان، شرط، علّت و جز آن را به مفهوم جمله پايه مى‏افزايد و قابل تأويل به مصدر يا صفت است.^۱
جمله مركّب، با بيش از يك جمله اصلى پديد مى‏آيد و بر دو نوع است: جمله مركّب هم‏پايه و جمله مركّب ناهم‏پايه.^۲
جمله مركّب، جمله‏اى است كه دست كم از تركيب دو جمله ساده، به كمك يكى از پيوندهاى وابستگى ساخته شده است، و مطلب به هم وابسته‏اى را مى‏رساند. جمله‏هاى مركّب، دست كم از دو فراكرد ساخته مى‏شوند كه يكى را پايه و ديگرى را پيرو مى‏نامند.^۳
مثال: او به دانشگاه رفت (كه) ادامه تحصيل دهد و در آينده، شغل مناسبى داشته باشد.