رويكرد انحرافى در تفسير قرآن
على نقى خدايارى۱
چكيده : رويكرد انحرافى در تفسير قرآن، سابقه طولانى در ميان مفسّران دارد، تا آنجا كه حتّى به صدر اسلام مىرسد. اين گونه تفسير، نظام دلالتهاى واژگانى قرآن را به هم مىزند و ضلالت را به نام قرآن رواج مىدهد. از منظر روششناسى، عواملى براى اين رويكرد برشمردهاند، كه به خود قرآن، ويژگىهاى مفسّر يا روش تفسيرى او برمىگردد. مخالفان قرآن، و نيز فرقههايى همچون غاليان، باطنيه و...، عرفا، روشنفكرنمايان و خاورشناسان، نمونههايى از رويكرد انحرافى را در آثار خود عرضه كردهاند.
كليد واژهها: رويكرد انحرافى در تفسير قرآن / تفسير الحادى / روش تفسيرى صحيح / فرقههاى باطل / عرفان و تفسير عرفانى / تأويل حسّى از قرآن / خاورشناسان و قرآن.
1 . درآمد
قرآن كريم از زمان نزول تاكنون، موضوع شرحها و تفسيرهاى گوناگون بوده است. تفاسير نگاشته شده - با گستردگى فراوان خود - و نمايانگر طيف وسيعى از گروههاى فكرى و معرفتى جهان اسلام است كه به تفسير قرآن دست يازيدهاند. جايگاه والاى قرآن در ميان مسلمانان موجب گشته كه همه اشخاص و گروههاى موجود در جهان اسلام، براى دفاع از باورها و اعتقادات خود، به قرآن كريم استناد جسته و برداشتهاى خود را از كتاب آسمانى عرضه كردهاند.
تفاسير موجود، از لحاظ مبانى، منابع تفسير، روش تفسيرى (منهج تفسيرى) و گرايش يا رويكرد تفسيرى (اتّجاه تفسيرى) تنوّع و اختلاف بسيار دارند، و طبعاً از ارزش و اعتبار يكسان برخوردار نيستند. اختلاف برداشت از قرآن كريم در مواردى چنان است كه مفسرى در راستاى مشرب فكرى و مذهب اعتقادى خود، تفسيرى از آيهاى ارائه داده، در حالى كه گروه مخالف نيز در نقد و ردّ وى به همان آيه استدلال كردهاند.
پديده قابل توجه در تاريخ تفسير قرآن، وجود برخى رويكردهاى انحرافى در تفسير است كه رهاوردهاى تفسيرى آنها، با ماهيت احكام و آموزههاى قرآن و مسلّمات دينى در تضاد است.
در شناسايى رويكرد انحرافى توجه به اين نكته ضرورى است كه در رديابى اين رويكرد، نبايد تنها به سراغ آيات و سور تفسير شده رفت. چرا كه در موارد بسيارى، احكام، آموزهها و مفاهيم قرآنى دچار تفسير انحرافى گشته است.
1.دانشجوى دروه دكترى علوم قرآن و حديث، دانشگاه امام صادق عليه السلام.