رويكرد كلامى در تفسير مناهج البيان

مجيد معارف ^۱

چكيده : تفسير مناهج البيان از تفاسير شاخص كلامى در عصر حاضر است كه در آن، مؤلف با تكيه بر آيات و روايات، مباحث عميق كلامى متنوعى را در حوزه كلام اسلامى و كلام شيعى عرضه كرده است. در حوزه نخست، مباحث اعتقادى در محور مبدأ و معاد، جبر و اختيار، خير و شر، حكمت بعثت و نبوت، وحى و اعجاز و ماهيت آنها به چشم مى‏خورد كه در بسيارى از موارد، مخاطب اين مباحث، منكران خدا و مخالفان پيامبران هستند. امّا در حوزه دوم، مباحث مورد اعتناى شيعه - و از همه مشخّص‏تر حقوق و شخصيت اهل بيت عليهم السلام در قرآن، و امامت و ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام - موضوع تحقيق و بررسى مفسّر قرار گرفته است.

كليد واژه‏ها : ملكى ، ميانجى محمد باقر ، مناهج البيان فى تفسير القرآن ، كلام ، روى كرد كلامى به تفسير ، مشيّت الهى ، تحدّى به قرآن ، غرانيق، نقد و بررسى ، امامت در قرآن ، ابراهيم عليه السلام، امامت ، امامان عليهم السلام و علم قرآن ، مقامات پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله.

مقدمه - نگاهى به مباحث كلامى در تفاسير

يكى از ويژگى‏هاى هر تفسيرى كه معمولاً خواننده را به خود جلب مى‏كند، ويژگى كلامى تفسير است. اين موضوع از قديم تا به امروز متداول بوده كه تفسير، يكى از طرق و وسايل اثبات آراء براى شخص و بالاتر از آن مكتب خاصّى به شمار رود. بر پايه اين موضوع، تفاسير بى‏شمارى در شيعه و ا هل سنّت نگاشته شد كه اين تفاسير، شناسنامه مناسبى جهت معرّفى اعتقادات فِرَق و مذاهب اسلامى است. در تفاسير عقلى و اجتهادى، صبغه كلامى از صبغه‏هاى بسيار مهمى است كه صاحبان آنها كم و بيش به آن عنايت داشته‏اند. تفاسير اثرى و روايى نيز از اين خصوصيت و يا صبغه تفسيرى بدون نصيب نمانده است، چرا كه در تفاسير اثرى، مؤلف