اين مباحث،خواننده مىتواند هم عقايد شيعه را - با تكيه بر آيات قرآن و روايات اهل بيت عليهم السلام مستقيماً به دست آورد، و هم در جريان اعتقادات مخالفان شيعه و به طور كلى منكران اديان الهى قرار گيرد و پاسخهاى لازم را به دست آورد. به عبارت ديگر، مباحث كلامى در تفسير مناهج البيان، در دو زمينه قابل مشاهده و دست يابى است :
1 - كلام و عقايد اسلامى
2 - كلام و عقايد شيعى ۱
1 - مباحث كلامى در حوزه عقايد اسلامى
در حوزه عقايد اسلامى مباحث متنوعى در تفسير مناهج البيان طرح شده است، كه اهمّ آنها به قرار زير است :
بعثت انبياء و حكمت آن ۲
تنزيه خداوند ۳
كيد خدا و توجيه آن ۴
خير و شر و كيفيت آن ۵
علم حقيقى ۶
در اينجا به ذكر شواهدى از مباحث كلامى مناهج پرداخته مىشود.
1 - 1 . مشيت انسان، مشيت پروردگار عالم
در تفسير: «و ما تشاءون الا ان يشاء الله...»۷بحثى درباره مشيت انسان و رابطه آن با مشيت الهى دارد كه در آن هم به نقد و بررسى عقيده اشاعره و هم به نقد تفكّر معتزله پرداخته است. وى در مقام طرح مسأله مىنويسد: «در باب حقيقت فعل انسان - از حيث مشيت او يا
1.البتّه بايد دانست كه عقايد شيعى، عنوانى زايد بر عقايد اسلامى يا برداشت خاصّى از آن نيستند كه در عرض برداشتهاى ديگر قابل بررسى باشند و مراد نويسنده نيز چنين معنايى نيست. بلكه با دقّت در متن مقاله برمىآيد كه مراد از مباحث كلام اسلامى، پاسخ به منكران توحيد و مخالفان نبوت است، در حالى كه در مباحث كلام شيعى، سخنان مخالفان امامت بررسى مىشود. بديهى است كه امامت همانند توحيد و نبوت، اصلى از اصول دين، بلكه روح و مايه حيات آنها است، به تفضيلى كه در جاى خود بايد طرح شود (ويراستار).
2.مناهج، ج ۴، ص۱۴۱ - ۱۵۳؛ ج ۲۹، ص۱۴۷ - ۱۴۸و۱۶۵ - ۱۷۰و۲۳۰ - ۲۳۴
3.همان، ج ۲۹، ص۱۳۹ - ۱۴۰ ؛ ج ۳۰، ص۷۲۴ - ۷۲۶
4.همان، ج ۳۰، ص ۳۶۸ ؛ ج ۱، ص۱۵۵ - ۱۵۷
5.همان، ج ۲، ص ۱۹۰ ؛ ج ۳، ص۶۷ و ۱۸۶ - ۱۸۹
6.همان، ج ۳، ص ۴۲ - ۴۳ ؛ ج ۳۰، ص ۵۸۲ - ۵۸۳
7.انسان،۳۰
