شفاعت در تفسير مناهج البيان
نهلا غروى نايينى ۱
چكيده : يكى از مباحث اعتقادى مسلمانان - كه به دليل اهميت فراوان، محلّ بحث و گفتگوى زيادى بوده و هست - بحث شفاعت است. مرحوم آية الله ملكى ميانجى در تفسير مناهج البيان، مانند ديگر مفسّران، در باب شفاعت، مباحثى آورده، كه در اين گفتار، به آن مباحث اشاره مىشود. براى تكميل فائده، عناوين بحث تفصيلى آية الله ملكى در كتاب ديگر او (بدايع الكلام فى تفسير آيات الاحكام) نيز ارائه شده است.
كليد واژهها : شفاعت / مناهج البيان فى تفسير القرآن / بدايع الكلام فى تفسير آيات الاحكام / ملكى ميانجى، محمد باقر.
مقدمه
يكى از مباحث اعتقادى و كلامى در طول تاريخ مسلمانان، مسئله شفاعت است كه قرآن كريم در آيات متعدد درباره آن سخن گفته است. اديان الهى ديگر نيز متذكّر آن بودهاند، لكن انسانها بر اساس مشربها و پيش فرضها و مكاتب خود، هريك به نوعى درباره آن اعتقاد داشتهاند. مفسران قرآن نيز اغلب موضوع شفاعت را مطرح كرده و درباره آن نظر دادهاند. ايشان نيز بر اساس اعتقادات فرقهاى و گروهى خويش در باره وجود ياعدم شفاعت - و به عبارت ديگر در اثبات يا نفى آن - به بحثهاى كلامى پرداختهاند.
يكى از مفسران و علماى معاصر عالم تشيع، مرحوم شيخ محمد باقر ملكى ميانجى (1377- 1285 ش) است كه تفسيرى به زبان عربى بر چهار جزء اول و دو جزء آخر از قرآن كريم به نام «مناهج البيان فى تفسير القرآن» نگاشته است. ايشان نيز در تفسير خويش در چند مورد به دليل وجود آيات مربوط به شفاعت، به بيان اين مسئله پرداخته است. وى با استناد به آيات قرآن كريم و به سبب مالكيت مطلق حق تعالى، انجام هرگونه شفاعت - چه در دنيا، چه برزخ، چه قيامت و بطور كلى در هر مرحله - را تنها به اذن الهى مىداند و مىگويد كه اين اذن علاوه بر فضل بارىتعالى، به سبب لياقت و شايستگىِ شفاعت كننده و شفاعت شونده خواهد بود. اين مقاله بيانات مفسر را به صورت ذيل تقسيم و بيان كرده است .
1.دانشيار، دانشكده علوم انسانى، دانشگاه تربيت مدرس.
