نگاهى به علوم قرآنى بر اساس تفسير مناهج البيان
حميد سليم گندمى۱
چكيده: مفسّران، غالباً تفسير خود را با مباحثى درباره علوم قرآنى آغاز مىكنند و مبانى خود در تفسير را در آن بازمىگويند. مرحوم آية الله ملكى ميانجى نيز، حدود هفتاد صفحه از جلد اول تفسير «مناهج البيان» را به علوم قرآنى اختصاص داده، كه ترجمه اين بخش - با افزودههايى از آثار چند مؤلف - در كتابى تحت عنوان «نگاهى به علوم قرآنى» عرضه شده است. وى، اين مباحث را در ده عنوان آورده است : فضيلت قرآن، حجيت ظواهر قرآن، انزال و تنزيل، محكم و متشابه، تفسير و روش صحيح آن، تفسير به رأى، نسخ، بداء، اعجاز و تحدّى قرآن. نويسنده مقاله در اين گفتار، مرورى كلّى بر اين مباحث دارد.
كليد واژهها: ملكى ميانجى، محمد باقر / مناهج البيان فى تفسير القرآن / نگاهى به علوم قرآنى / فضيلت قرآن / حجيت ظواهر قرآن / نزول دفعى و تدريجى قرآن / محكم و متشابه / تفسير، روش صحيح آن/ تفسير به رأى / تأويل / نسخ / بداء / اعجاز قرآن / تحدّى قرآن.
1 - مقدّمات
1 - 1 . آشنايى كلّى
براى معرفى يك اثر از شيوههاى متفاوتى استفاده مىشود، به طورى كه برخى معرفىها بسيار كوتاه، برخى همراه با اندكى توضيح و تفصيل، برخى در قالب گزيده و خلاصه، در مواردى نيز همراه با نقد و بررسى و در برخى موارد همراه با شرح و تفصيل كامل مىباشد.
معمولاً معرفى آثار با عناوينى چون: كتابشناسى (توصيفى - تحليلى)، كتاب شناخت، كتابنامه، مقاله نامه، چكيده نامه، معرفى كتاب، نقد و بررسى كتاب، گزيده و خلاصه كتاب، شرح و تفسير و ... انجام مىشود.
در اين معرفى سعى بر آن است تا ضمن معرّفى كلى اثر و شيوه ارائه مطالب و موضوعات در آن، خلاصه و گزيدهاى از مطالب كتاب آورده شود تا خواننده محترم ضمن آشنايى كامل با روش نويسنده، به خلاصهاى از مطالب مطرح شده در كتاب دست يابد.
كتاب «نگاهى به علوم قرآنى» تأليف مرحوم آية الله شيخ محمد باقر ملكى ميانجى است كه آقاى على نقى خدايارى آن را ترجمه كرده، و با همت و همكارى آقاى على ملكى ميانجى - فرزند مؤلف - آماده چاپ و نشر شده است.
مرحوم ملكى ميانجى صاحب تأليفات و آثار ارزشمندى است كه برخى از آنها به چاپ رسيده است. از جمله : كتاب مناهج البيان فى تفسير القرآن در شش جلد شامل شش جزء قرآن مجيد (چهار جزء اول و دو جزء آخر قرآن)، توحيد الامامية در كلام و اعتقادات و...
بيشتر مطالب كتاب نگاهى به علوم قرآنى از مقدمه جزء اول تفسير مناهج البيان فى تفسير القرآن، گزيده و ترجمه شده است. گفتار سوم آن كتاب، با عنوان «انزال و تنزيل» از جلد دوم تفسير مناهج البيان و گفتار نهم (بداء) از كتاب «توحيد الامامية» انتخاب شده و در پارهاى از موضوعات به صورت استفاده حضورى و شفاهى از مؤلّف، انتخاب، ترجمه و ويرايش شده است.
پس از انتخاب و ترجمه مطالب، با اهتمام و همكارى فرزند مؤلف - آقاى على ملكى ميانجى - سامان دهى مطالب انجام شده و در قالب اثر حاضر ارائه گرديده است. ويرايش اين اثر را آقاى رضا بابايى بر عهده داشته، و در نهايت چاپ اول اين كتاب با 197 صفحه در ده گفتار منتشر شده است.۲.
1.كارشناس ارشد كتابدارى و اطلاع رسانى، عضو هيأت علمى سازمان اسناد و كتابخانه ملى ايران.
2.قم : نشر خرم، ۱۳۷۷