4 - 2 . محكم و متشابه
1 - 4 - 2 . محكم و متشابه در قرآن و احاديث :
سرآغاز بحث مؤلف در موضوع محكم و متشابه، آيه 7 سوره آل عمران است: هُوَ الَّذى اَنْزَلَ عَلَيْكَ الكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحكَماتٌ هُنَّ اُمُّ الكِتابِ وَ اُخَرُ مُتَشابِهاتٌ...
كه در ذيل اين آيه به چند نكته اشاره كرده است:
1) اِحكام و تشابه، از صفات و ويژگىهاى الفاظ و دلالت هاست، نه از صفات معانى و مدلولها.
2) تقسيم آيات به محكم و متشابه، به لحاظ واجب بودن اخذ محكم و پيروى از آن دربرابر حرمت اخذ متشابه و پيروى از آن است. اين تقسيم، هم متوجه الفاظى است كه دلالت بر معانى دارند و هم زمينه سازى براى انقسام مردم در عمل به قرآن، به دو گروه منحرفان و راسخان است.
3) محكم، آيهاى است كه در دلالتش بر مراد، هيچ گونه خدشه و خللى وجود ندارد، و متشابه به اين معنى است كه لفظ داراى دو يا چند وجه - در معناى جملهاى كلام نه در مفرد واژهها - است كه هيچ يك از آنها در مقام تفهيم و تفاهم، معلوم و معين نشده است و تعيين يك وجه نيازمند دليل است.
4) ارجاع متشابه به محكم، به معناى تفسير و تبيين و رفع تشابه به وسيله محكمات نيست. بلكه آيات محكم تنها ظهور ابتدايى متشابه را رفع مىكنند و هيچ گونه بيانى در خصوص معنا و مراد آيات متشابه به دست نمىدهند.
5) از بررسى روايات در موضوع محكم و متشابه، دو مطلب زير به دست مىآيد :
الف : ايمان و عمل به آيات محكم، واجب است. امّادر مورد آيات متشابه، ايمان به آنها واجب و عمل به آنها حرام است.
ب : دستيابى به تأويل آيات متشابه، تنها از مجراى وحى امكانپذير است و دانش تأويل متشابهات قرآن در انحصار راسخان در علم (پيامبر و اهل بيت عليهم السلام) مىباشد، پس همگان بايد براى تفسير و تأويل آيات متشابه به بيانات و روايات معصوم عليه السلام مراجعه نمايند.
