از برخى از كتبى كه اكنون در دسترس ما نيستند، مانند تفسير رامشافزاى آل محمّد، ۱ اثر ابو عبد اللَّه محمّد بن حسين، معاصر عبد الجليل گزارشهايى آمده است.۲
تأليف اين كتاب، حدود يك قرن قبل از حمله مغول به ايران بود كه هنوز بسيارى از كتابخانهها وجود داشتند.۳ اين اثر، نسبت به برخى از رواياتى كه آورده (مثل روايات فضيلت قم)، ۴ جزو قديمىترين منابع موجود تلقّى مىشود.
در جاىجاى اين تأليف، تلاشهاى نفسگير علماى شيعه در حفظ مكتب گزارش شده۵ و گزارشهايى در باره روش زندگى مردم آن دوران، ارتباطات، اختلافات، بحثها،۶ جدال، جنگهاى مذاهب با يكديگر۷ و ارتباط با اديان ديگر نيز ديده مىشود.
قاضى نور اللَّه شوشترى (م1019ق) نسخهاى از كتاب نقض را در اختيار داشت و در مجالس المؤمنين از آن نقلهاى متعدّدى كرده است.۸ فاضل هندى (م1137ق) در كشف اللثام از اين كتاب نقل مىكند.۹ چندين نسخه هم در دسترس صاحب رياض العلماء بود.۱۰ سيّد اعجاز حسين كنتورى (م1286ق) نويسنده كتاب كشف الحجب و الاستار نيز كتاب نقض را در اختيار داشت.۱۱ نُسَخ اين كتاب در چند قرن اخير، بسيار كمياب بود،۱۲ به گونهاى كه ظاهراً علّامه مجلسى (م1111ق)، ميرزاى نورى (م1320ق)، محدّث قمى (م1359ق)، سيّد محسن امين۱۳(م1371ق) و صاحب جواهر۱۴ (م1266ق) به آن دست نيافته، از آن نقل نكرده يا با واسطه گزارش
1.همان، ص۲۱۲.
2.ر. ك: فهرست منتجب الدين، ص۱۰۸(ش۳۹۴).
3.ر. ك: دانشنامه مجازى ويكى پديا (wikipedia.com)، ذيل مدخل «مغول».
4.نقض، ص ۱۹۶.
5.ر. ك: همان، ص۲۱۷ و۴۳۵.
6.ر. ك: همان، ص۲۵۴ و۴۵۱.
7.ر. ك: همان، ص۱۳۰.
8.ر. ك: مجالس المؤمنين، ج۱، ص ۴۸۴ - ۴۸۹.
9.ر. ك: كشف اللثام، ج۴، ص۱۴۴.
10.رياض العلماء، ج۳، ص۷۳.
11.كشف الحجب و الأستار، ص۵۸۶.
12.مجالس المؤمنين، ج۱، ص۴۸۴؛ نقض، ص بيست و چهار (مقدّمه محقّق).
13.ر. ك: أعيان الشيعه، ج۱، ص۱۳۱و ج۳، ص۲۹۹.
14.ر. ك: جواهر الكلام، ج۱۰، ص۴۰۹.
