عبد الجليل از صاحب فضائح نقل كرده: «مىگويند: (أنِ اشْكُرْ لى وَ لِوالِدَيْكَ).۱بارى تعالى گفت: شكر من گزاريد و شكر محمّد و على كه طاعتشان با طاعت من برابر است كه رسول، على را گفت: "انا و انت ابوا هذه الامة"۲. سپس در پاسخ، ظهور لغوى آيه را دال بر پدر و مادر نسبى دانسته و سپس با استفاده از آيات ديگر، معناى دوم آيه را همين مىشمرد كه صاحب فضائح از تفسير على بن ابراهيم نقل كرده است.۳
ه . نقد و فهم اخبار با توجّه به سبب صدور
گاهى توجّه به سبب صدور يك خبر، موجب فهم و تأييد آن شده و بىتوجّهى، فهم را به انحراف كشانده يا موجب ردّ يك خبر مىشود. يكى از روشهايى كه عبد الجليل براى فهم و نقد اخبار به كار گرفته، توجّه به اين ابزار مهم است.
او در جايى از فضائح نقل مىكند: «در كتاب تأييد النبوّة و تسديد الإمامة كه يونس بن عبد الرحمان القمّى الرافضىكرده است، هر خبرى كه رسول در حق يكى از صحابه گفته است او آن را تأويلى نهد تا اندر آن خبر كه رسول گفته است: "انّ الشيطان ليفرّ من ظل عمر" گويد: اين نه خبر رسول است كه شيطان خود از رسول بنمىگريزد از عمر چگونه بگريزد؟». سپس در بررسى اين روايت به سبب صدور حديث اشاره مىكند كه در آغاز اسلام، عُمَر پيش پيامبر آمد و گفت: يا رسول اللَّه! شيطان مرا در نماز وسوسه مىكند و با پناه در سايه تو، خود را از او رهاندم. پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: چون چنين است: «إنّ الشيطان ليفر من ظل عمر».۴
و. نقد و فهم حديث با توجّه به نظريات دانشمندان
ديدگاههاى دانشمندان نسبت به يك مسئله مىتواند به فهم بهتر آن، باز شدن زاويهاى نو در نگاه به مطلب، تضييق، توسعه يا تدقيق آن كمك كند. قزوينى رازى، گاهى نويسنده فضائح را در فهم يا نقد يك روايت يا برداشت، به ديدگاههاى دانشمندان
1.سوره لقمان، آيه ۱۴.
2.عيون أخبار الرضا، ج۱، ص۹۱.
3.نقض، ص۲۶۵ - ۲۶۶.
4.همان، ص۲۵۲.
