مناسبت ديگر مبادرت كرده است.۱ وى در دو اثر مفقود خود يعنى المقالات و خزائن الدين نيز به اين مباحث پرداخته بوده است.۲ مهمتر از اين دو، از ديگر اثر مفقود وى يعنى فنون المعارف بايد ياد كرد كه شامل اخبار تفصيلىِ فلاسفه بوده است.۳
ابو الحسن على بن زيد بن محمّد بيهقى، معروف به ابن فندق و فريد خراسان (م 565ق)۴ يكى از شخصيتهاى قابل توجّه سده ششم در حوزه تعامل كلام و فلسفه است. بيهقى - كه از نخستين شارحان نهج البلاغه شمرده مىشود،۵ و مسائلى از الذريعه سيّد مرتضى را تلخيص كرده است - ،۶ بر كتاب صوان الحكمة ابو سليمان سجستانى، ذيلى نگاشته با عنوان تتمّة صوان الحكمة۷ كه انتشار يافته است. اين كتاب در صورت اثبات تشيّع نويسنده مىتواند نمونه شاخصى از مواجهه مثبت شيعه با فلسفه در سده ششم به شمار آيد.
1.ر.ك: التنبيه والإشراف، ص ۱۰۰ به بعد؛ أخبار الزمان، ص ۹۳ به بعد (بحث «ذكر اليونانيين»).
2.«ذكرنا فى كتاب المقالات فى اُصول الديانات و كتاب خزائن الدين و سر العالمين أقاويل الأمم العوالم الأربعة فىعالم الربوبية و عالم العقل و عالم النفس...» (التنبيه والإشراف، ص ۱۳۷).
3.وى خود اين كتاب را اين گونه معرفى كرده است: «وأتينا فى كتاب فنون المعارف وما جرى فى الدهور السوالف على أخبار اليونانيين وأنسابهم وآرائهم وديارهم والتنازع فى بدء أنسابهم ... وأخبار الفلاسفة وآرائهم الإلهيين منهم والطبيعيين ، ومن قتل منهم، وما كانوا عليه من الآراء إلى عهد سقراط وأفلاطون وأرسطاطاليس من الفلاسفة المدنية ، وما أحدثوه من الآراء خلافا على من تقدم ومباينة للفلسفة الأولى الطبيعية التى إليها كان يذهب فوثاغورس وثاليس الملطى ، وعوام اليونانيين ، وصابئو المصريين ...» (التنبيه والإشراف، ص ۱۰۰ - ۱۰۱). گفتنى است كه مسعودى خود نيز در كلام دست داشته است. براى يادكرد مناظرههايى ميان مسعودى و كسانى چون بين يهودا بن يوسف معروف به ابن ابى الثناء (شاگرد ثابت بن قرة صابى در فلسفه وطب)، ر.ك: التنبيه والإشراف، ص ۹۹.
4.در باره وى، ر.ك: الوافى بالوفيات، ج ۲۱، ص ۸۴.
5.خاتمة المستدرك، ج ۳، ص ۹۹؛ هدية الأحباب، ص ۲۳۳. اين دو بيهقى را نخستين شارح نهج البلاغه معرفى كردهاند.
6.معالم العلماء، ص ۸۷؛ أمل الآمل، ج ۲، ص ۳۵۲، ش ۱۰۹۰.
7.الوافى بالوفيات، ص ۸۵؛ الذريعة، ج ۱۰، ص ۵۰، ش ۲۷۵.
